نویسنده: ایمان محمدی
منتشر شده در سیاق
اواسط ماه ژوئیه بود که بن سلمان در نشستی با خبرنگاران داخلی عربستان عنوان کرد:« امارات متحده عربی، متحد چندین دهه ما، از پشت به ما خنجر زده است و آنها خواهند دید که من چهکارهایی میتوانم انجام دهم.»[۱] پس از انتشار این خبر، روند تحولات بر ضد نیروهای تحت حمایت امارات در یمن شدت گرفت و متحدین ابوظبی در تمام جبههها تحت فشار قرار گرفتند.
شورای ملی حضرموت، نمونهای برای استانهای جنوبی دیگر
تسلط بر استان حضرموت به دلیل پهناوری-یک سوم از جغرافیای کل یمن را شامل میشود- از اهمیت ویژهای برخوردار است. همجواری حضرموت با دو استان نفت خیز شبوه و مأرب، دارا بودن ذخایر نفتی و گازی مناسب در منطقه المسیله، متصل بودن به گمرک زمینی الودیعه میان عربستان و یمن، جایگاه ترانزیتی و مسافری بالا و همچنین دسترسی به سواحل دریای عرب بر اهمیت این استان افزوده است.
تشدید تحرکات انتقالی در استان حضرموت بویژه پس از برگزاری مجمع مشورتی این شورا در عدن، باعث شد تا عربستان با دعوت از چهرههای دارای نفوذ این استان به ریاض، نشستهایی را برای تشکیل یک مجلس استانی جدید آغاز کند. در نهایت، شورای ملی حضرموت با تاکید بر پایبندی به یمن واحد در ۲۰ ژوئن اعلام موجودیت کرد. بازگشت هیئت موسس شورای ملی حضرموت از ریاض به یمن، همزمان با سفر رشاد العلیمی، رئیس شورای ریاستی و هیئت سعودی همراه به حضرموت و اعلام کمک چندین میلیون دلاری عربستان به زیرساختهای این استان، نشان از اهمیت این شورای تازه تاسیس برای عربستان داشت.[۲] اهمیتی که در گامهای بعدی عربستان، در دعوت از گروههای مختلف دارای نفوذ در حضرموت به ریاض و فشار بر آنها برای پیوستن به شورای ملی حضرموت، خود را نشان داد. در دو هفته گذشته، بسیاری از چهرهها و گروههای تاثیرگذار حضرمی از جمله دفتر حزب اصلاح در حضرموت[۳]، مجمع قبایل حضرمی[۴] و عقیل العطاس، از چهرههای الحراک الجنوبی[۵] الحاق خود به شورای ملی حضرموت را اعلام و میثاقنامه آن را امضا کردهاند.
فراخوانهای متعدد انتقالی برای تضعیف شورای ملی حضرموت که یکی پس از دیگری به دلیل عدم توجه مردم حضرموت، با شکست روبرو میشد[۶]، عربستان را برای برداشت گام بعدی مصمم کرد تا جایگاه سیاسی انتقالی در دیگر استانهای جنوبی را نیز به چالش بکشد. در همین راستا شاهد هستیم که عربستان، تحرکات خود را برای تشکیل شورای ملی در عدن و شبوه با دعوت از چهرههای صاحب نفوذ این دو استان به ریاض و برگزاری جلسات مشورتی آغاز کرده است.[۷] [۸]
القاعده و توسعه دامنه تحرکات
عقبنشینی حزب اصلاح از ابین و تسلط نیروهای وابسته به شورای انتقالی جنوب بر این استان با عملیاتی موسوم به “سهام الشرق”، آغازی بر تحرکات القاعده در استان ابین شد. رهبران و نیروهای القاعده که زندگی آرامتری را با نظامیان حزب اصلاح در استان ابین داشتند، پس از ورود نظامیان انتقالی به مناطق مختلف استان ابین، دو عملیات گسترده را با عناوین “سهام الحق” ۱ و ۲ آغاز و ضربات سنگینی به این نیروها وارد کردند.[۹] رهبران القاعده و در رأس آنها خالد باطرفی، رهبر این سازمان در یمن در آخرین دعوتها و کلیپهای منتشر شده، سازمان خود را تنها پیروان اهل سنت یمن عنوان کردند که بر ضد نیروهای وابسته به امارات در حال مبارزه هستند. آنها از قبایل جنوبی، بویژه قبایل استان ابین خواستند تا به مبارزه با وابستگان به امارات بپردازند.[۱۰]
فراخوان رهبران القاعده یمن منجر به تشدید تحرکات بر ضد نیروهای انتقالی در استان ابین شد. افزایش فشار تاحدی پیش رفت که انتقالی، عبداللطیف السید از فرماندهان ارشد الحزام الامنی وابسته به خویش را که سابقه همکاری با القاعده داشت، به فرماندهی نیروهای امنیتی استان ابین درآورد تا بواسطه مذاکره با شیوخ قبایل، اوضاع این استان را کنترل کند. السید در بدو ورود به ابین با ارسال فرستادگانی نزد شیوخ قبایل این استان بویژه وادی عومران از آنها خواست که با تشکیل نیروهای متحد با انتقالی، امنیت این استان بخصوص در مناطق المحفد و مودیه را در دست بگیرند.[۱۱] درخواستی که همزمانی آن با تشدید تحرکات نیروهای انتقالی و بازداشت رهبران القاعده در ابین،[۱۲] سوالاتی را در مورد حسن نیت السید ایجاد کرده بود. اما تشدید تحرکات و بازداشتها توسط السید، تنها به ترور وی و سه تن از همراهانش بواسطه بمب کارگذاشته شده در خودروی او منجر شد، حملهای که ضربه سنگینی به شورای انتقالی جنوب به حساب میآمد.
در میان فعالیتهاب گسترده انتقالی برای مدیریت اوضاع استان ابین؛ اما خبرها حاکی از افزایش دامنه تحرکات القاعده در بخش شرقی استان لحج است. منطقهای که به طور سنتی-همراه با استان عدن-محل حضور و نفوذ شورای انتقالی جنوب بوده است. نیروهای امنیتی وابسته به انتقالی در دو هفته گذشته مدعی شدند که پس از افزایش تحرکات القاعده در لحج، توانستهاند ۷ نفر از نیروهای این سازمان را بازداشت کنند که همراهشان اسناد همکاری با عربستان بوده است. همچنین منابع خبری استان لحج از شناسایی و دستگیری امیر القاعده در این استان خبر دادند.[۱۳]
روند ماههای گذشته نشان میدهد که القاعده در استان ابین بدون هیچ مانعی و با چراغ سبز عربستان و عدم مداخله آمریکا در حال افزایش تحرکات خود است و در هفتههای گذشته دامنه تحرکات را به استانهای همجوار نیز افزایش داده است. تشدید اقدامات القاعده بیانگر این مطلب است که انتقالی نتوانسته در مبارزه با این سازمان موفق باشد و این گروه تروریستی در حال تبدیل شدن به بحرانی برای مشروعیت و تحرکات انتقالی در جنوب است.
ساماندهی اردوگاه اخوان المسلمین یمن با کارت قطر
کنار رفتن عبدربه منصور هادی و معاونش از رأس قدرت در دولت مورد حمایت ریاض و تشکیل شورای ریاستی ۸ نفره از چهرههای دارای نفوذ، همزمان با تضعیف میدانی نیروهای وابسته به حزب اصلاح، این گمان را تقویت میکرد که دوران رهبری اخوان المسلمین به پایان رسیده[۱۴] و عربستان به سوی بازیگران دیگر یمنی حرکت کرده است. از سویی دیگر، افزایش تنش میان کشورهای عربی و قطر که منجر به تحریم این کشور شده بود، ایفای نقش آل ثانی در یمن را بسیار کاهش داد و نیروهای تحت حمایت این دولت جنوبی حوزه خلیج فارس نیز به انزوا رفتند. اما با تشدید اختلافات میان دو طرف فعال ائتلاف در یمن، شاهد ساماندهی مجدد اردوگاه حزب اصلاح در این کشور با حمایت ریاض و ایفای نقش قطر هستیم.
کمتر از یک ماه پیش بود که خبر برگزاری نشست دو روزه شوراهای محلی حزب اصلاح در استان مأرب منتشر شد. انتشار این خبر از دو جهت قابل تحلیل است: وجه اول به کارگیری و انسجام بخشی مجدد به شوراهایی است که کارآیی خود را حداقل از یک سال و نیم پیش از دست داده و حتی بسیاری از آنها تعطیل شده بودند. وجه دوم که دقت بیشتری را میطلبد، برگزاری نشست مشورتی این شوراها در استان مأرب و زیر چتر امنیتی قوی نیروهای مشترک یمن و ائتلاف به رهبری صغیر بن عزیز است. نیروهای وی از یک سال گذشته در مأرب مستقر شدهاند تا هرگونه فعالیت تنشزا در این شهر وفادار به اخوان المسلمین و حزب اصلاح را کنترل کنند.
اما نکته قابل توجه، شکلگیری “مجلس الأعلی للمقاومه الشعبیه الیمنیه” به ریاست حمود المخلافی است[۱۵]. چهره اخوانی نزدیک به قطر و ترکیه که در سال ۲۰۱۵ توسط رهبران اخوان المسلمین یمن به عنوان چهره برجسته اخوان در یمن شناخته و به او منسب “شیخ” داده شد. شیخ حمود المخلافی در همان زمان به فرماندهی نیروهای مقاومت حزب اصلاح منصوب و هزینه هنگفتی را از دولت هادی برای ساماندهی این نیروها دریافت کرد. اما پس از اختلاف میان کشورهای عربی و قطر از یمن اخراج شد و به عمان رفت و سپس عمان را به مقصد ترکیه ترک کرد.[۱۶]
تشکیل مجلس اعلای مقاومت حزب اصلاح با هدف احیای شوراهای محلی به ریاست المخلافی، چهره نزدیک به قطر که مورد حمایت و استقبال عربستان نیز قرار گرفت، از تمایل مقامات سعودی برای احیای حزب اصلاح با کارت قطر در مناطق جنوبی و به کارگیری مجدد این نیروها خبر میدهد.
ساحل غربی و تمرکز سعودی بر باب المندب
ساحل غربی یمن و سواحل باب المندب از ابتدای ۲۰۱۸ و پس از تشکیل نیروهای “المقاومه الوطنیه الیمنیه” تحت فرماندهی طارق صالح، برادرزاده علی عبدالله صالح و اتحاد آن با نیروهای العمالقه، در کنترل امارات قرار داشت؛ اما این تسلط از عید قربان و به صورت ویژه از دو هفته گذشته با چالش جدی روبرو شده است. نیروهای طارق صالح که با حمایت امارات تاسیس شدند و متحد استراتژیک ابوظبی در این منطقه محسوب میشدند از یک طرف با تحرکات و درگیری با نیروهای وابسته به حزب اصلاح روبرو شدند و از جهت دیگر، سکوت و عدم حمایت نیروهای العمالقه را در حمایت خود شاهد بودند.
شهر تعز از گذشته به عنوان یکی از پایگاههای اصلی اخوان المسلمین در یمن محسوب میشد، مرکزی که طارق صالح برای تسلط بر آن تلاش زیادی کرد. نزاع بین اصلاح و نیروهای ساحل غربی از ماه مارس سال جاری و پس از حضور طارق صالح برای اولین بار در شهر تعز پس از بهار عربی ۲۰۱۱[۱۷] شدت گرفت. این درگیریها به صورت پراکنده تا پس از عید قربان ادامه داشت و بیش از ۱۰۰ کشته و زخمی از نیروها و حتی فرماندهان دو طرف بر جای گذاشت. در نهایت، نیروهای وابسته به حزب اصلاح با حمله مسلحانه به جشن بزرگ برپا شده توسط نیروهای طارق و ضرب و شتم دعوت شدگان به این جشن که از مقامات و هنرمندان جنوبی بودند[۱۸]، نیروهای طارق صالح را از تحرک در شهر تعز منصرف کردند.
انصراف نظر طارق از تعز، افزایش تحرکات نیروهای او در مناطق غربی استان لحج را به دنبال داشت؛ اما این بار تحرکات نیروهای طارق منجر به درگیریهای پراکنده نشد، بلکه نیروهای مسلح قبایل الصبیحه به ویژه تیپهای تحت کنترل حمدی شکری الصبیحی که همپیمانان سنتی حزب اصلاح به حساب میآیند(نیروهای حمدی شکری قبلا متحد العمالقه بودند اما از همپیمانی با آنها جدا شدند) همراه با برخی از نیروهای سلفی العمالقه وابسته به ابوزرعه المحرمی به صورت گسترده وارد مبارزه با نیروهای طارق صالح شدند. بر اساس برخی از اخبار منتشره، آنها برای اولین بار پس از ۲۰۱۸ توانستند سواحل راس العاره و المضاربه و همچنین سواحل راس عمران در نزدیکی شهر عدن که بخشهای اصلی نظارت بر باب المندب محسوب میشود را به کنترل خود در آورند.[۱۹]
وجه دیگر درگیریهای نیروهای طارق صالح، سکوت و بعضاً حمایت نیروهای العمالقه تحت فرماندهی ابوزرعه المحرمی از تحرکات ضد طارق در سواحل غربی است. این اقدام را میتوان از چند جهت مورد تحلیل قرار داد. نیروهای العمالقه مستقر در ساحل غربی یمن متشکل از نیروهای سلفی و محلی تعز، لحج و منطقه تهامه هستند که بخشی از آنها پس از ترور و حذف بسیاری از فرماندهان خود به دستور و برنامهریزی هانی بن بریک (معاون کنارگذاشته و ساکن امارات شورای انتقالی جنوب)[۲۰] برای مبارزه با تحرکات انصارالله در سواحل غربی ذیل یگانهای الدعم و الاسناد جمع شدند. با توجه به نکات فوق، علت پرهیز از ورود نیروهای المحرمی[۲۱] به مناقشه کنونی را میتوان در سه دلیل برشمرد: ۱. عدم تمایل به درگیری با نیروهای محلی که خود بخشی از آنها هستند. ۲. گرایش به عربستان از جهت فکری به علت سلفی بودن. ۳. ذهنیت منفی موجود از نیروهای وابسته به امارات در ترور فرماندهان و رهبران فکری این جریان دانست.
جمعبندی
با توجه به روند رو به رشد تنش در مناطق تحت کنترل ائتلاف و نزاع روز افزون نیروهای تحت حمایت ابوظبی و ریاض، میتوان گفت در شرایط کنونی آنچه سازمان ملل و طرفهای بینالمللی از مذاکرات یمنی-یمنی دنبال میکنند، امری غیر مقدور است. مذاکرات صلح نیز برای آینده یمن در حال حاضر به کلاف سر در گمی شباهت دارد که طرفهای آن بویژه در مناطق تحت کنترل ائتلاف مشخص نیستند. ورود مستقیم استیون فاگین، سفیر آمریکا در یمن به کاخ معاشیق عدن و به دست گرفتن اداره امور در مناطق جنوبی یمن را نیز میتوان از ادله افزایش این اختلافات دانست.[۲۲]
از طرف دیگر، به نظر میرسد که انصارالله باید از اختلافات روزافزون موجود میان این بازیگران در دو جهت بهرهبرداری کند. از یک جهت باید ارتباطات خود با بازیگران تحت فشار جنوبی، چه در جایگاه فرماندهی و رهبری و چه در جایگاههای خُردتر را افزایش دهد. در جهت دیگر، صنعا باید تحرکات خود را برای امتیازگیری بیشتر از عربستان و غرب، بویژه در مورد تعهدات مذکور در مذاکرات آتش بس از جمله افزایش پروازهای فرودگاه بینالمللی صنعا و کاهش محاصره بندر الحدیده و یا مذاکرات در پروندههای انسانی همانند پرداخت حقوق کارمندان رسمی یمن افزایش دهد.
[۱] . https://www.wsj.com/articles/frenemies-saudi-crown-prince-mbs-clashes-uae-president-mbz-c500f9b1?st=o7uz539kqid73gd&reflink=share_mobilewebshare
[۲] . www.alaraby.co.uk/politics/زیاره-العلیمی-إلى-حضرموت-تعمید-للتحولات-الأخیره-بالمحافظه-الیمنیه?rand=19074
[۳] . https://www.ypagency.net/534343
[۴] . www.pressbee.net/show6424706.html?title=مرجعیه-قبائل-حضرموت-تعلن-موقفها-من-إشهار-مجلس-حضرموت-الوطنی-وإعلا
[۵] . https://adengad.net/posts/693425
[۶] . www.alaraby.co.uk/politics/الیمن-الانفصالیون-یصعدون-فی-حضرموت-رفضاً-لإنشاء-مجلس-للمحافظه
[۷] . https://www.al-wattan.net/news/228976
[۸]. https://al-arabinews.com/news6458.html
[۹] . https://south24.net/news/news.php?nid=3352
[۱۰] . https://south24.net/news/news.php?nid=3140
[۱۱] . https://www.al-wattan.net/news/229143
[۱۲] . https://www.aden-city.net/news/44989
[۱۳] . https://shabwaah-press.info/news/87143
[۱۴] . www.mersadcss.com/تازه-ها/اخوان-المسلمین،-مهره-کنار-گذاشته-شده-ع /
[۱۵] . www.alarab.news/المجلس-الأعلى-للمقاومه-مشروع-إخوانی-یستهدف-فرض-واقع-جدید-فی-الیمن
[۱۶] . www.hunaalbayda.com/post/6852/من-هو-الشیخ-حمود-سعید-المخلافی-السیره-الذاتیه
[۱۷] . www.alaraby.co.uk/politics/الیمن-طارق-صالح-فی-تعز-للمره-الأولى-منذ-الثوره
[۱۸] . www.almawqeapost.net/news/87063
[۱۹] . www.masa-press.net/2023/08/05/قوات-حمدی-الصبیحی-تسیطر-على-باب-المندب /
[۲۰] . www.aljazeera.net/politics/2019/7/18/الیمن-هانی-بن-بریک-النیابه-العامه-عدن
[۲۱] . www.sahafaa.net/show129871592.html
[۲۲] . www.al-akhbar.com/Yemen/366140/بریمر-الیمنی-یخی-م-فی-عدن-نحو-حکومه-إنقاذ-للجنوب?rand=19074