نویسنده: افراح ناصر
ترجمه و تلخیص: ایمان محمدی
نبرد یمن، نقش عمان را به طور اساسی تغییر داده است و این نقش، پس از میزبانی این کشور از مذاکرات بین عربستان و ایران پررنگتر شده است. بحران انسانی یمن، احتمال سیل مهاجرت به ایت کشور و وجود خطرات امنیتی از جمله عواملی است که تمایل مسقط را برای دخالت در پرونده یمن تشدید کرده است و در این مسیر، عمان با به کارگیری روش میانجیگری به سیاست دیرینه خود عمل کرده و با به کارگیری دیپلماسی برای حل مناقشه وارد پرونده شده است. به طور کلی این تلاشها به صلح برسد یا خیر، نقش مسقط بدون شک عاملی حیاتی در چشم انداز صلح و ثبات یمن مورد تایید همگان خواهد بود.
هشدار یمن برای عمان
یمن که به دلیل درگیری طولانی، برای عمان هم یک بار انسانی و هم یک چالش امنیتی است. مشکلات بشردوستانه یمن به دنبال درگیریهای این کشور منجر به بزرگترین بحران بشردوستانه در جهان شده و در حال حاضر بیش 17 میلیون نفر از ناامنی غذایی و کمبود مواد غذایی رنج می برند که آثار آن به کشور عمان نیز سرایت کرده است. عمان به دلیل مرز 300 کیلومتر مشترک با یمن نمیتواند خود را از پرونده یمن خارج گند و این کشور یکی از معدود کشورهایی بوده که درهای خود را به روی یمنی ها باز نگه داشته است و دریچهای برای کاهش بحران انسانی عمیق یمن به حساب میآید. همچنین گزارشها نشان میدهد که بسیاری از پناهجویان به سمت عمان رفته اند و یمنی های مجروح بر اثر درگیری برای مراقبت های پزشکی، این کشور را انتخاب کردهاند. با توجه به اینکه تعداد آوارگان داخلی در یمن اکنون به 4.5 میلیون نفر رسیده است، یمن منبع بالقوه ای برای هجوم پناهجویان به عمان است که مطمئناً بر اقتصاد این کشور یک فشار سنگین به محسوب میشود و توانایی آن را برای ارائه خدمات مختلف از بین می برد.
از نگرانیهای دیگر امنیتی مسقط، نظامیسازی و فعالیتهای تروریستی احتمالی در استان المهره یمن است که از غرب به عمان متصل میشود زیرا بیم آن میرود که خشونت به خاک عمان وارد شود. ظهور القاعده در حضرموت از 2016 و توسعه آن به المهره از 2017 نیز مزید بر نگرانیهای عمان شده است.
دخالت عمان در مناقشه یمن
ورود عمان به پرونده یمن در چندین مرحله قابل تشریح است. مسقط در مرحله اول به جای همراهی با ائتلاف به رهبری سعودی و مشارکت نظامی در تهاجم به یمن، یک توافق صلح برای آینده را ارائه کرد و اعتقاد قوی خود را به عدم وجود گزینه نظامی برای یمن نشان داد. این منجر به مرحله دوم ورود عمان به پرونده یمن شد و مسقط به صورت پنهانی، میانجیگری بین طرفین را آغز کرد. در مرحله سوم و فعلی، عمان به طور علنی میزبان مذاکرات مستقیم بین دولت نجات ملی یمن در صنعا و عربستان سعودی از زمانی آتش بس و تحت حمایت سازمان ملل شده است.
با این وجود، با افزایش گزارشها درمورد قاچاق سلاح از سواحل عمان و مرزهای آن با یمن، تردیدها در مورد نقش عمان در پرونده افزایش یافت. گزارش های متعددی از توقیف سلاح های قاچاق در خلیج عمان توسط آمریکا، انگلیس و فرانسه مطرح شده است. در ماه فوریه، بازرسان سازمان ملل از نقش احتمالی افراد یا نهادها در عمان در قاچاق موشکهای هدایت شونده ضد تانک از طریق زمین از عمان به یمن گزارش دادند.
ادعاها مبنی بر اینکه عمان بی سر و صدا از انصارالله با سلاح های قاچاق حمایت می کند، از چندین سال پیش آغاز شد. در آن زمان، وزارت امور خارجه عمان به شدت این اتهامات را رد کرد. کارشناسان و محققان منطقه ای موافق هستند که حتی قبل از درگیری های یمن، مناطقی در محل تلاقی مرزهای یمن-عمان-عربستان به فعالیت های قاچاق معروف بودند که ایده اجازه ارسال سلاح توسط عمان برای انصارالله را تضعیف میکند. با این حال، حقیقت این است که عمان روابط خوبی با همه احزاب دارد و میزبان مقامات متعددی از طیف وسیعی از احزاب سیاسی یمن است.
عمان به طور کلی دو رویکرد امنیتی و اجرایی را برای مقابله با افزایش قاچاق انجام داده است. نخست از سال 2013، عمان به دنبال تقویت امنیت مرزی خود اقدام به ساخت دیوار امنیتی پرهزینه در امتداد مرز خود با یمن کرد. دوم،از سال 2021، عمان7.3 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینههای نظامی کرد تا نگرانی فزاینده خود را از گسترش احتمالی درگیری به خاک خود را دفع کند. عمان تاکنون با موفقیت از سرایت خشونت به قلمرو خود جلوگیری کند اما همچنان مراقب چشم انداز تهدیدات ناشی از همسایه خود است.
عمان و بازیگران خارجی در یمن
عمان که با مواضع صلحطلبانه در پرونده یمن شناخته شده است، روابط خوبی با بازیگران خارجی مختلف درگیر (مستقیم و غیرمستقیم) از جمله عربستان ، امارات، ایران و آمریکا دارد و این ارتباط علیرغم نگرانی های امنیتی در مورد نفوذ نظامی فزاینده عربستان و امارات در جنوب یمن با حمایت از بازیگران یمنی ضد انصارالله و حتی نگرانیهای اقتصادی مثل طرح انتقال نفت عربستان به دریای عرب از طرق المهر انجام شده است. این تحرکات میتواند مناطق غربی کشور عمان را با چالش امنیتی مواجه کند، با این حال، عمان هیچ رویارویی – نه دیپلماتیک و نه نظامی – را آغاز نکرده که به احتمال زیاد به دلیل سیاست دیرینه عمان مبنی بر تحمل اختلافات و گفتگوی مسالمت آمیز است.
عمان مشتاق ادامه روابط صمیمانه خود با امارات و عربستان است و به نظر می رسد در درجه اول بر تداوم و تقویت تلاش های دیپلماتیک سازنده خود و ایجاد پل بین عربستان و امارات از یک سو و انصارالله و ایران از سویی دیگر تمرکز دارد. اکنون که عربستان سعودی و ایران روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفته اند، مشارکت عمان بین این دو به فصل جدیدی تبدیل خواهد شد که فراتر از استفاده از کانال های پشتی برای ارتباط بین دو کشور است.
آمریکا نیز از نقش عمان قدردان بوده اما مسقط به نقش واشنگتن محطاطانه مینگرد. تیم لندرکینگ فرستاده ویژه آمریکا در یمن تا به حال به طور رسمی با محمد عبدالسلام، رئیس هیئت مذاکره کننده صنعا دیدار نکرده است. به نظر می رسد عمان، نقش آمریکا در پرونده یمن را مشکلساز دانسته و با تلاشهای میانجیگری ایالات متحده همراهی نمیکند. یکی از ادله مسقط را میتوان بی حاصل بودن تلاشها برای پاک کردن ذهنیت یمنی ها نسبت به آمریکا دانست که آن را وقتگیر و بی حاصل میداند. همچنین این احتمال وجود دارد که عمان نگران باشد که ایالات متحده تمام زحمات مسقط را به نام خود بزند در حالی که عمان تمام زحمات را کشیده است.
چه چیزی قابل انتظار است؟
نقش عمان در یمن همانطور که تلاش های میانجیگری آن به وضوح نشان داده، حیاتی بوده است و افکار عمومی در یمن نسبت به عمان واکنش مثبت دارند. انتظارات یمنی ها از عمان مثبت است و بیشتر این واکنش به دلیل تصمیم عاقلانه مسقط برای شرکت نکردن در ائتلاف تحت رهبری عربستان و اولویت دادن به گفتگوهای صلح آمیز در اول تهاجم به خاک یمن است.
طرفهای متخاصم نیز عمان را به عنوان یک طرف ثالث میدانند که از ارتباطات خوبی با همه ذینفعان برخوردار بوده و میتواند به دستیابی به راهحلی برای حل مناقشه کمک کند. این بزرگترین چالش عمان در تلاشهای میانجیگری است، زیرا نباید به گونهای عمل کند که متمایل به یک طرف شده و میانجیگری را از بین ببرد. بنابراین، تاکتیک عمان مبنی بر آغاز تلاشهای میانجیگری پنهان در آغاز درگیری و ادامه آن، اکنون همه طرفها را به میانه بودن عمان قائل کرده است.
آیا عمان صلح را برای یمن به ارمغان خواهد آورد؟ آیا توانایی تأثیرگذاری بر طرف های متخاصم را دارد؟ دوستی مسقط با همه طرفها به آن فرصتی می دهد تا با همه بازیگران ارتباط برقرار کند، اما لزوماً آنها را تحت تأثیر قرار نمی دهد. رویکرد عمان تحمیل راه حل به کسی یا حمایت از طرفی نیست؛ بلکه برای طرفین متخاصم، محلی مطمئن برای نشستن، مذاکره و دستیابی به راه حلی که خودشان به آن دست پیدا کنند، به حساب میآید.
با این حال، در یکی از معدود اظهارات رسمی مقامات عمانی در مورد تلاشهای میانجیگری عمان، بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان در سال 2022 شرحی از حلوفصل سیاسی مورد نظر عمان برای یمن ارائه کرد. وی گفت که عمان برای تشکیل یک دولت ملی فراگیر که در آن همه بازیگران یمنی نمایندگی داشته باشند، تلاش میکند. انتظار می رود نقش عمان در دستیابی به این هدف در چارچوب شورای همکاری خلیج فارس ادامه یابد. عبدالله باعبود، دانشگاهی برجسته عمانی در سال 2021 پیش بینی کرده بود که چشم انداز صلح عمان در پرونده یمن ممکن است شامل حمایت از ابتکار عمل شورای همکاری خلیج فارس برای این کشور باشد که شامل خروج نیروهای خارجی از یک سو و حمایت احتمالی آن از پذیرش یمن در شورای همکاری خلیج فارس از سوی دیگر باشد. به طور کلی باید منتظر گذر زمان بود تا سرنوشت تلاش های میانجی گری عمان در پرونده یمن آشکار شود.
https://arabcenterdc.org/resource/omans-interests-and-role-in-the-conflict-in-yemen/