نویسنده: احمد حاجی صادقیان
منتشر شده در شفقنا
جنگ یمن از ابتدا یکی از صحنههای رقابت امارات و عربستان بود. این رقابت دورههای فراز و فرود متعددی را تجربه کرد و به نظر میرسد در حال حاضر در میانه یکی از دوره های اوج این رقابت هستیم. رقابتی که نمودهای آن در دیگر پرونده های فیمابین دو کشور نیز قابل مشاهده است.
اختلافات امارات و عربستان در بدو ورد به پرونده یمن
ائتلاف ریاض و ابوظبی برای مقابله با موج انقلابهای بهار عربی بدون شک یکی از قدرتمندترین ائتلافهای سیاسی و میدانی دوره معاصر خاورمیانه است که برای پیگیری هدف مشترکِ مقابله با موج قدرت گرفتن اسلامگرایان در جهان اسلام تاسیس شد. وجود این تقاطع منافع بزرگ نگاه بدبینانه طرفین به یکدیگر را حل نکرد با این وجود در حالی که طرفین یکدیگر را به عنوان تهدیدهای امنیتی برای خود به حساب می آوردند[1] مزایای مقابله با اخوان المسلمین آنان را برای ورود به این همکاری متقاعد کرد.[2]
پرونده یمن را باید اصلی ترین پروژه این ائتلاف دانست. البته این پروژه به سرعت اختلافات بین دو کشور را نمایان کرد. اماراتیها از ابتدا دو ماموریت را در این پرونده برای خود تصویر کرده بودند. نخست سرکوب اسلامگرایان و دیگری تثبیت حضور بلند مدت در سواحل جنوب شبه جزیره عربی. البته هر دوی این اهداف با سیاستهای عربستان سعودی در یمن در تضاد بود.[3] اسلامگرایان یمن که در قالب حزب اصلاح فعالیت سیاسی و میدانی خود را سازماندهی کرده بودند و سابقه بسیار خوبی در رابطه با ریاض داشتند مهمترین همپیمان سعودیها در برابر انصارالله بودند. در سواحل نیز عربستان سعودی حاضر به شراکت با ابوظبی در مزایای سواحل مهم دریای سرخ و خلیج عدن نبود. از سوی دیگر امارات نه تنها به دنبال حذف یا سرکوب انصارالله در شمال یمن نبود بلکه وجود یک اهرم فشار امنیتی در مرزهای جنوبی سعودی را به چشم فرصت می نگریست.[4]
دشمن اخوان
مقابله با اسلامگرایان از ابتدای حضور در یمن در دستور کار نیروهای اماراتی قرار داشت و ابوظبی از همه ظرفیتهای در دسترس خود برای رسیدن به این هدف استفاده کرد. در طول حضور امارات در جنگ یمن موارد متعددی از دست داشتن امارات در هدف قرار گرفتن نیروهای وابسته به اخوان که در واقع همپیمانان عربستان در مقابله با انصارالله بودند گزارش شد و این مسئله بعدها و در بیانیه امارات به مناسبت پایان حضور رسمی در جنگ یمن مورد تایید ابوظبی قرار گرفت. سیطره بر سواحل یمن دیگر راهبرد کلان امارات در پرونده یمن بود که سازماندهی نیروهای جنوبی در قالب شورای انتقالی و یگانهای نظامی ذیل آن از جمله نیروهای “الحزام الامنی” و “تیپ های صاعقه” تلاشی بود برای اینکه امارات بتواند سهم خود از غنیمت جنگ یمن را تضمین کند. در قالب این اقدامات طرح بزرگتر امارات برای تثبیت حضور نظامی و اقتصادی خود در خلیج عدن و سواحل شرقی دریای سرخ برای رقابت با برادر بزرگتر شبه جزیره عربی در حال پیگیری بود. سیاستی که از چشمان ریاض دور نمانده بود و سعودی ها به دنبال مقابله با این توسعه طلبی ابوظبی بودند.
اقدام امارات در تاسیس شورای انتقالی در سال 2017 که حرکت عملیاتی به سمت تجزیه جنوب یمن بود را باید نقطه اوج گرفتن اختلافات این دو همپیمان در پرونده یمن بدانیم. هرچند همراه شدن عربستان با امارات در تحریم قطر و موضع محکم بخشی از بدنه و سران اخوان المسلمین یمن در مخالفت با این اقدام سعودیها که به انشقاق در بین سران حزب اصلاح منجر شد[5] عربستان را در مخالفت با اخوان المسلین در یمن با ابوظبی مصمم کرده بود ولی این مسئله همراه شدن سعودی ها با ایده تجزیه جنوب یمن که به معنی استقرار امارات در مرزهای جنوبی سعودی بود را به دنبال نداشت.
نیمه مسیر
در سال 2019 و زمانی که همپیمانان امارات کنترل شهر عدن را از دست حزب اصلاح خارج کردند عربستان سعودی می دانست که با امارات در مخالفت با قدرت گرفتن مجدد اخوان در یمن همراه است ولی به هیچ عنوان موافق تجزیه جنوب یمن نیست.[6] برکناری هادی و جایگزینی وی با رشاد العلیمی و در ادامه افزایش وزن طارق صالح به قیمت کاهش توان سیاسی و میدانی جنوبیها نشان داد سعودی از ابتدا تجزیه طلبان جنوبی را ابزاری برای کنار زدن حزب اصلاح از قدرت میدانست و توافقات ریاض برای تقسیم قدرت بین حزب اصلاح و شورای انتقالی تنها بهانه ای برای حذف کم دردسر حزب اصلاح از قدرت بوده است. فشار سیاسی و رسانه ای جنوبی ها و فشارهای امارات اهرم قدرتمندی در اختیار ریاض گذاشت تا ارکان اقتدار حزب اصلاح از جمله سیطره بر کابینه و استان نفت خیز شبوه را با هزینه کمتری از دست این حزب خارج کند.
با اعلام رسمی خروج امارات از جنگ یمن در سال 2020 [7] انتظار می رفت اختلافات دو کشور در این پرونده کاهش یابد ولی پرونده تجزیه جنوب یمن که هنوز توسط همپیمانان امارات در شورای انتقالی پیگیری میشد هنوز تهدید برای منافع عربستان به شمار میرفت. با حذف هادی در سال 2022 و از بین رفتن تهدید اسلامگرایان برای سعودی ها؛ ریاض به سمت از بین بردن تهدید بعدی یعنی تجزیه طلبان حرکت کرد[8] و همین مسئله موجب افزایش تنش ها بین ریاض و ابوظبی شد. عربستان با ابزارهای مختلف سعی کرد توان میدانی اماراتی ها در جنوب یمن را به چالش بکشد و امارات نیز سعی کرد با توسل به ابزارهای مختلف این راهبرد سعودی را خنثی کند. برای نمونه پس از اینکه سعودیها نیروهای خود را در جزیره میون در دهانه باب المندب مستقر کردند[9] امارات برای حفظ جایگاه خود در این جزیره استراتژیک یک قرارداد سرمایه گذاری اقتصادی و ساخت یک مجتمع مسکونی در این جزیره را با احمد حامد لملس استاندار عدن به امضا رساند.[10] اقدامی که پیش از آن در جزیره عبدالکوری در مجمع الجزایر سقطری نیز انجام داده بود.[11]
ادامه بازی
هرچند به نظر می رسد امارات بازی را در یمن به سعودی واگذار کرده است ولی به نظر میرسد امارات قصد دارد با استفاده از ظرفیت آمریکاییها حضور خود در شرق یمن را تثبیت کند. در ماههای اخیر اقدامات القاعده در استانهای جنوبی یمن به خصوص ابین افزایش یافته است و این اقدامات در حالی است که زمزمه تاسیس پایگاه نظامی دائمی ارتش آمریکا در استان حضرموت در شرق یمن از دو سال پیش مطرح است.[12] از ابتدای جنگ یمن حضور نظامیان آمریکایی در این کشور در همراهی نیروهای امارتی بوده است و گزارش های متعددی از استقرار واحدهای نظامی مختلف ارتش آمریکا در پایگاه های اصلی نظامیان اماراتی در شرق یمن یعنی تاسیسات گازی بندر بلحاف و فرودگاه الریان مکلا وجود دارد[13]. به نظر می رسد این موج جدید فعالیت القاعده بهانه مناسبی در اختیار آمریکایی ها قرار دهد تا با تاسیس یک پایگاه نظامی دائمی وزن خود را در معادلات این منطقه افزایش دهند.
تاسیس پایگاه نظامی آمریکا در شرق یمن در تقابل با منافع سعودی قرار دارد و موجب می شود ابتکار عمل ریاض برای اداره پرونده یمن کاهش یافته و در مقابل این امکان را به امارات می دهد که از طریق همکاری نظامی با ایالات متحده حضور نظامی و امنیتی خود در شرق یمن را تضمین کند. عجله سعودی برای راه اندازی پروازهای مسافری از فرودگاه الریان که در طول هشت سال گذشته تنها استفاده نظامی داشته است را می توان در این چارچوب تفسیر کرد.
[1] https://emiratesleaks.com/2022/02/uae-and-saudi/?lang=en
[2] https://www.atlanticcouncil.org/blogs/menasource/want-peace-in-yemen-first-restore-the-balance-of-power/
[3] https://carnegie-mec.org/2022/10/12/pitfalls-of-saudi-arabia-s-security-centric-strategy-in-yemen-pub-88148
[4] https://agsiw.org/the-uaes-three-strategic-interests-in-yemen/
[5] https://agsiw.org/ar/qatars-dispute-with-neighbors-reverberates-in-yemen-ar/
[6] https://carnegieendowment.org/sada/79881
[7] https://www.aljazeera.net/politics/2020/2/9/تغريدة-لبن-زايد-تعيد-مشاركة-الإمارات
[8] https://www.mei.edu/publications/saudi-arabias-proactive-military-strategy-southern-yemen-risky-gamble
[9] https://www.aljazeera.net/politics/2021/5/27/%D8%A7%D8%A7%D8%A7-29
[10] https://www.almashhad-alyemeni.com/243028
[11] https://almahriah.net/local/23582
[12] https://belqees.net/reports/حضرموت-محط-الاطماع-الاقتصادية-والعسكرية-الامريكية