نویسنده: سیدهاشم رضوی
منتشر شده در سیاق
پس از اعلام مخالفت قطر با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و انتشار اخبار ضد و نقیضی پیرامون حضور یا ترک محل نشست سران اتحادیه از سوی تمیم بن حمد، امیر قطر در هنگام سخنرانی بشار اسد، خبر تحویل یک معارض برجسته حکومت دمشق از سوی قطر و با هماهنگی ترکیه، برای ناظران غیر منتظره بود. این خبر از نامطلوب شدن معارضین سوری برای تنها حامیان باقیمانده آنان یعنی قطر و ترکیه حکایت دارد و میتوان آن را نشانهای جدی برای ترمیم روابط میان قطر و سوریه دانست.
سلب تابعیت ترکیهای و تحویل «ماهر الدغیم» تاجر و معارض برجسته سوری-ترکیهای از سوی دوحه به دمشق در روزهای گذشته، موجی از ناامیدی را در میان مخالفین دولت دمشق برانگیخت. الدغیم که یک شرکت صرافی فعال در ترکیه و شمال غرب سوریه را اداره میکرد، به عنوان یکی از منابع تامین مالی مخالفین دولت سوریه شناخته میشد.
قطر و ترکیه یک معارض سوری را به دمشق تحویل دادند
به روایت رسانههای معارضین سوری، الدغیم پس از سفر به عربستان و سپس امارات از سلب تابعیت ترکیهای خود آگاه میشود و علیرغم تلاش برای فرار به برزیل و اخذ پناهندگی این کشور در فرودگاه دیپورت شده و مجبور به بازگشت به ترکیه میشود. در فرودگاه ترکیه درخواست وی برای سفر به شهر اعزاز در شمال سوریه که در کنترل مخالفین دولت سوریه است با مخالفت ترکیه روبرو میشود. الدغیم به دلیل نگرانی از تحویل به دولت سوریه از مقامات ترکیه میخواهد که وی را به قطر که روابط خود را با حکومت سوریه عادیسازی نکرده بفرستند که با این خواسته وی موافقت میشود. اما الدغیم ناباورانه به محض رسیدن به دوحه، با وجود آنکه عنصری کلیدی در ارسال دلارهای قطری به شمال سوریه بود، به بهانه نداشتن اجازه اقامت در این کشور، توسط نیروهای امنیتی قطری مجبور به سوار شدن در یک هواپیما سوری شده و به دمشق فرستاده میشود. این درحالی است که برخی مدعی هستند الدغیم پیش از این و به دلیل فعالیت مسلحانه برعلیه حکومت سوریه، در این کشور به اعدام محکوم شده است.
این تنها تلاش کشورهای حامی مسلحین مخالف دولت سوریه برای خلاصی از معارضین پرهزینه در روزهای اخیر نبود. چند روز پیش از آنکه ترکیه و قطر الدغیم را به حکومت سوریه تحویل دهند، «مجدی غنیم» معارض سلفی دولت مصر نیز پس از ۹ سال اقامت در ترکیه از عدم تمدید اجازه اقامت و مخالفت دولت ترکیه با اعطای شهروندی این کشور به خود خبر داد. این موضوع نشان از جهتگیری جدید دولت ترکیه در تعامل با معارضین سوری و مصری دارد که این کشور را به مرکز فعالیتهای رسانهای و سیاسی خود تبدیل کرده بودند.
معارضه سیاسی سوریه ناگزیر از مذاکره با دمشق
معارضین سوری بازمانده از بهار عربی پیش از این حمایت سعودی و برخی دیگر از کشورهای ثروتمند عربی حاشیه خلیج فارس را از دست داده بودند. اما این جریان که عمده افراد آن در ترکیه حضور داشته و با حمایت مالی قطر از طریق رسانههایی که در این کشور تاسیس کرده بودند با بدنه هواداران خود ارتباط داشتند اکنون و پس از تغییر رویکرد اردوغان در دوره جدید ریاست جمهوری راهی جز خروج از این کشور که عملا باعث بایکوت شدن آنان خواهد شد یا مذاکره با حکومتهای متبوع برای بازگشت و تسلیم ندارند.
به نظر میرسد معارضین سوری مسیر دوم را برگزیدهاند. خروجی نشست هیئت عالی معارضه سوری در ژنو نشان از تسلیم آنان در برابر واقعیت جدید و تغییر جدی در موضع این گروه داشت. بیانیهای که در پایان این نشست دو روزه صادر شد به صراحت از تغییر فضای بین المللی، منطقهای و داخلی و لزوم آغاز مذاکرات با دولت دمشق در سایه فضای مناسب ایجاد شده در ماههای اخیر دارد!
هرچند به نظر میرسد رفتار دوحه در تحویل ماهر الدغیم به دمشق در اتخاذ این تصمیم از سوی معارضین سوری بیتاثیر نبوده اما موارد دیگری همچون انسداد میدانی جبههها، دست کشیدن بیشتر کشورهای حاشیه خلیج فارس از حمایت معارضین و در نهایت توافق تهران-ریاض، اختلافات شدید میان معارضین و ناتوانی از ایجاد تغییر در موازنه داخلی قوا، نیز سهم بسزایی در قبول واقعیت موجود از سوی این گروه دارد.
اما آنچه که از موارد فوق مهمتر و با زمانبندی اجتماع معارضین و اجماع آنان بر آغاز مذاکره با دمشق همخوانتر است، تغییر آشکار سیاست ترکیه در قبال معارضین عرب پس از انتخاب مجدد اردوغان است. بسیاری از سران معارضین بشار اسد، پس از آغاز ناآرامی در سوریه و اعلام حمایت اردوغان از تغییر رژیم دمشق، خود را به ترکیه رسانده و هدایت شورش را از شهرهای این کشور به دست گرفتند. افزون بر حمایت سیاسی آنکارا از مسلحین سوری، ارتش ترکیه در موارد متعددی با دخالت مستقیم در جنگ داخلی میان دمشق و گروههای مختلف مخالف اسد، مانع از پیشروی ارتش سوریه به سوی مواضع مسلحین شد و حتی در برخی جبههها با نیروهای روسی و ایرانی حاضر در سوریه درگیر شد.
اردوغان چارهای جز عادیسازی با دمشق ندارد
اما با تحولات اخیر منطقه و بازگشت اسد به اتحادیه عرب و برخورداری از حمایت این کشورها، از یک سو و آشفته بازار اقتصاد ترکیه از سوی دیگر و نیاز این کشور به برخورداری از مزایای تعامل با کشورهای ثروتمند عربی منطقه، به نظر میرسد اردوغان را از ادامه ماجراجویی در سوریه منصرف شده باشد. هرچند اردوغان در طول این سالها کمتر به اصول و قواعد اخلاقی سیاست پایبند بوده و به عنوان یک اپورتنیست با خصوصیات خاص ظاهر شده اما مخالفت نزدیک به نیمی از مردم ترکیه با سیاستهای سالیان گذشته، وی را به احتیاط و حذر بیشتری در پیمودن ادامه مسیر مجبور خواهد کرد. از این رو به نظر نمیرسد اردوغان بخواهد با ادامه پناه دادن به بازماندگان بهار عربی، کشورش را از مبادلات سودآور و سرمایه گذاری کشورهای عربی محروم کند.
چه آنکه امارات و سعودی در ماههای پیش از انتخابات ترکیه با سپردن میلیاردها دلار در بانک مرکزی ترکیه با هدف تقویت لیر ترکیه، گوشهای از توان حمایتی خود را به رخ اردوغان کشیدند. اردوغان نیز در پاسخ به این سخاوت اعراب، بسیاری از تریبونهای رسانهای اخوان در ترکیه را تعطیل کرد و در مبارزات انتخاباتی با اشاره به این کمکها وعده داد با رهبران این کشورها دیدار کرده و از آنان تشکر خواهد کرد.