نویسنده: حمید عظیمی
هفتۀ گذشته یک خبر به قاعدۀ سرخطهای کلیشه شده از تحریم های جدید غرب علیه ایران، در بین اخبار گم شد. نام «صدقی عیان»، تاجر سرشناس ترک، سوژۀ اصلی اطلاعیهای بود که یک شبکۀ تجاری مرتبط با نیروی قدس سپاه پاسداران را افشا میکرد. این اطلاعیه ادعا میکند شبکۀ مرتبط با صدقی عیان در دسترسی نیروی قدس به صدها میلیون دلار درآمد حاصل از فروش نفت نقش کلیدی داشتهاند.[1] بر اساس این ادعا وی به همراه فرزند و سه همکارش در کنار 26 شرکت مرتبط با آنها به سیاهۀ بلند تحریم های اوفک افزوده شدهاند. نشریۀ پولیتیکو که با آبوتاب به داستانسرایی دربارۀ ملاقات 22 مارس 2022 میان عیان با مقامات ارشد نظامی ایران در بیروت پرداخته است، ادعا می کند که امریکا حتی پیش از تحریم عیان با تحریم دیگر اعضای آن نشست کذایی به وی هشدار لازم را داده است.[2] این هشدار احتمالا اشاره به اطلاعیۀ تحریمی 22 می 2022 دارد که طی آن اعضای شبکۀ توحید-سلام در ترکیه به لیست سیاه اوفک افزوده شدهاند.[3]
تحریم صدقی عیان را بزرگترین ضربۀ ایالات متحده به روابط تجاری ایران و ترکیه از زمان غائلۀ رضا ضراب و هالک بانک میتوان دانست. اهمیت صدقی عیان در روابط تجاری طرفین بر فعالان این حوزه پوشیده نیست. عیان و شرکت او «گروه ASB» همواره ستارۀ مهمترین زمینۀ تجاری میان ایران و ترکیه یعنی انرژی بوده است. ASB طراح و مجری پروژۀ 22 میلیارد یورویی خط لولۀ ITE بود که بنا بود تا سال 2014 کامل شده و گاز ایران را از خاک ترکیه به اروپا صادر کند.[4] طرحی که در گیرودار تحریمها در عمل زمینگیر شد و نهایتا عیان برای بیاستفاده نماندن خط لوله های آماده شده در ترکیه، سر این خط را به سمت تفلیس کج کرد تا این بار گاز ترکمنستان را از طریق قفقاز به اروپا برساند.
گفتنی است سال ها پیش از پیوند خوردن نام عیان با نیروی قدس نیز او به طور ویژه ای مورد توجه رسانه های سیاسی بوده است. صدقی عیان یکی از سوژه های ثابت افشاگری های گروه های معارض علیه فساد مالی خانوادۀ اردوغان است. او که در قیاس بسیاری از الیگارشهای نزدیک به آ.ک.پ جزء خانوادهای لائیک بهشمار میآید، رشد خود را به رفاقت قدیمیاش با اردوغان مدیون است که به دوران مدرسۀ این دو بازمیگردد. نخستین بار در 2013 بود که صوت تماس تلفنی افشا شده بین رجب و بلال اردوغان جنجال به پا کرد؛ در این تماس پدر از تعلل عیان در پرداخت 10 میلیون دلاری که وعده داده، به پسر گلایه می کند.[5] فارغ از صحت و سقم این صوت، نام عیان از همان زمان در حملات علیه دولت مورد استناد بوده است و اسناد دیگری نیز برای افشای روابط مخفی اردوغان و عیان منتشر گردیده است.[6]
شبکۀ روابط سیاسی-اقتصادی صدقی عیان بر اساس افشاگریهای منابع غربی. این گراف بخشی از پروژۀ نگاشت اقتصاد نهضتی است.
براساس آنچه آمد تردیدی در این نیست که صدقی عیان در این سال ها جزء حلقۀ اول سرمایهداران مرتبط با هستۀ سخت قدرت در ترکیه بوده است. عجیب نیست مردی با این پشتوانۀ محکم در خانه، از روابط گستردۀ خود درون اقتصاد سیاسی همسایه به خاطر تحریمها چشم نپوشد؛ این را ایمیل های افشا شدۀ از سرور گروه ASB تصدیق میکند. این ایمیلها که از چند ماه پیش روی سایت ضدایرانی wikiran.org قرار گرفته اند شامل حدود 215 هزار ایمیل می شوند. بنا بر نقل پولیتیکو این داده ها بخش مهمی از مستندات امریکا برای تحریم عیان را تشکیل می دهند. البته تنها بخش کوچکی از این ایمیل ها ارتباط با روابط مجموعۀ اقتصادی عیان با ایران دارد[7] و غالب آن مکاتبات عادی تجاری است. در میان مکاتبات تجاری با ایران نیز بخشی به تعاملات با شرکت های خصوصی در حوزه های غیرتحریمی همچون کالاهای کشاورزی و پزشکی و برق بوده است.
نکتۀ قابل توجه دیگری که در ایمیل ها نمایان می شود تلاش مستمر گروه عیان برای اطمینان از عدم قرار گرفتن در معرض تحریم های امریکا است. ASB تا همین ماههای اخیر هزینۀ قابل توجهی را به شرکت های مشاورهای و حقوقی امریکایی و اروپایی پرداخته است تا بتواند حتی الامکان روابط خود با ایران را بر اساس چراغ سبز غرب پیش ببرد. این موضوع حائز اهمیت ویژه ای برای عیان بوده چراکه آیندۀ پروژۀ لولۀ گاز عیان در گرو جلب اعتماد سیاستگذار و سرمایهگذار اروپایی است.
با این وصف تلاشهای گروه عیان نتیجۀ چشمگیری ندارد و مشاوران غربی وی بارها نسبت به ضعیف بودن احتمال رضایت طرفهای اروپایی و امریکایی به او هشدار داده اند. در چنین وضعیت نامطلوبی است که عیان نیز عجالتا به استفاده از بازار شرق برای بهره بردن از تجارت نفت و مشتقات ایران علاقمند شده است. ایمیل ها نشان میدهد طی سال های اخیر گروه ASB در چندین مورد تجارت محصولات ایرانی از جمله مواد پتروشیمی و اوره و نفت درگیر بوده است. در عین حال به خلاف ادعاهای مطرح شده در بین ایمیلها هیچ موردی که بتوان از آن تعامل آگاهانه و مستقیم با دستگاه های نظامی ایران را استنباط کرد وجود ندارد. تنها موجودیت تحریمی در مراودات عیان، شرکت ملی نفت ایران است که در برخی اسناد به روشنی طرف قرارداد بوده است.
با فقدان سندی که خارج شدن عیان از چارچوب ارتباط با طرف های رسمی یا خصوصی را نشان دهد، روشن نیست مسئلۀ تعامل او با سپاه پاسداران چرا مطرح شده است. از متن یکی از نامه ها چنین بر می آید که کارپرداز اروپایی وی ضمن اطلاع از «حرفوحدیث»هایی که نسبت به روابط وی با سپاه وجود دارد، اذعان می کند که بر اساس توضیحات عیان قانع شده است که این ارتباطات تنها محدود به رابطه با رستم قاسمی در زمان تصدی وی بر وزارت نفت بوده است و از چارچوب روابط رسمی خارج نشده است. همچنین در نامهای دیگر از سوی موسسه جی.پی مورگان به تاریخ 25 می 2022 باز با اشاره مطالب رسانهای مطرح در مورد روابط ASB با سپاه این موضوع را ارجاع به یک سایت ضد ایرانی (ifmat.org) داده و خود این پایگاه نیز ادعایش را تنها به مبادلات ASB با شرکت ملی نفت و گاز ایران مستند کرده است.
اسناد افشا شده هرچند برای تحریم گروه ASB از سوی ایالات متحده کافی مینماید، وجود روابط میان او و نهادهای انقلابی ایران، به لحاظ دلالتهای خاصی که دارد مستقلا محل تامل میتواند باشد. بهفرض صحت این ادعا سوال اینجاست که با وجود روابط گستردۀ عیان با بخش خصوصی و دولتی اقتصاد ایران، چه انگیزهای ممکن است این تاجر بینالمللی را وادار به نزدیک شدن به چنین تشکیلات پرریسکی کرده باشد. سرنخ این موضوع را باید در مهمترین سندی جستجو کرد که میان ایمیل های منتشر شده مورد اشاره قرار گرفته است؛ قرارداد COP-319/2 به تاریخ 18 می 2019 که امضای صدقی عیان به عنوان فروشنده در کنار امضای دو نام ایرانی به عنوان خریدار و شاهد قرار گرفته است. طبق این قرارداد عیان عهدهدار فروش و انتقال پول 20میلیون بشکه نفت خام ایرانی به مقصد چین، در مدت 10ماه شده است. بر اساس این اسناد، حضور یک واسطۀ لبنانی در مسیر انتقال وجوه به ترکیه و یک شرکت واسطۀ عراقی که قرار است به عنوان فروشندۀ اولیه جا زده شود، احتمال نقشآفرینی سپاه را به عنوان نیروی ذینفوذ در دو کشور واسطۀ یادشده پررنگ میکند.
ابهام مضاعف اینجاست که در این معاملۀ پیچیده، حجم 1میلیارد دلاری اصل قرارداد و سود280 میلیون دلاری ناشی از تخفیف قیمت چه ذینفعی دارد. روشن است در بازار انرژی ایران حوالۀ چنین حجم بزرگی از نفت، آن هم با تخفیف نامتعارف 14دلار روی هربشکه (%20~)، برای یک تأمین کنندۀ متعارف مقدور نیست؛ خصوصا اگر صاحبان امضا نامهایی ناشناس در اقتصاد نفت ایران باشند. اینجا تنها یک نام ایرانی وجود دارد که میان ایمیل ها و اطلاعیه اوفک مشترک است؛ همان شاهد امضاکنندۀ قرارداد COP-319/2، که البته در ایمیلها هیچجا مورد اشاره مستقیم قرار نگرفته است. جالب اینکه اضافه شدن نام این جوان 35ساله به تحریمها همزمان با اطلاعیه اخیر اتفاق افتاده است و خریدار ایرانی قیدشده در قرارداد و شرکت او در هنگکنگ حتی تا این لحظه هم وارد لیست تحریمها نشدهاند!
بدین ترتیب به نظر میآید در فرض صحت سناریوی ادعایی اوفک، این بدگمانی به خود عیان بوده است که موجب افشای اطلاعات شبکۀ مذکور شده است و نه اشراف ایالات متحده بر فعالیتهای اقتصادی عناصر مقاومت. تلاش برای استفاده از یک تاجر دانهدرشت با سوابق طولانی در تجارت و روابط با ایران راهحلی آسان و عاجل برای فراهم کردن مسیرهای ضدتحریمی مینماید. در عین حال چنین کانالهای میسوری می تواند ریسکهای جانبی مهمی به دنبال داشته باشد. چنانکه در مورد افشای ایمیل های گروه ASB مشاهده کردیم، از یک سو تجار بزرگی چون عیان که روابط مستمری با بازارهای غربی دارند می توانند خواسته یا ناخواسته منفذی برای نشت اطلاعات شبکههای اقتصاد مقاومت باشند. از سوی دیگر اگر بهرهبرداری از این کانالها بدون اطلاع واسطهها از ماهیت واقعی طرفهای تامینکننده اتفاق بیفتند، این موضوع میتواند به وجاهت بازار ایران و همچنین کسبوکار فعالان متعارف اقتصادی که طرف تعامل با این دست تجار بزرگ هستند، آسیب جدی وارد کند. با این ملاحظه و براساس تجاربی که از تحریم عیان یا تحریم های پیشین علیه شبکۀ حماس[8] به دست آمده به نظر میرسد زمان آن رسیده است که نسبت به معماری شبکۀ ضدتحریمی بازنگری به عمل آید.
پینوشتها
[1] https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy1151
[2] https://www.politico.eu/article/sitki-ayan-recep-tayyip-erdogan-terrorism-hezbollah-iran-turkey-lebanon/
[3] https://home.treasury.gov/news/press-releases/jy0799
[4] https://www.reuters.com/article/iran-turkey-pipeline/update-2-iran-turkish-firm-sign-1-bln-euro-gas-link-deal-idUKLDE66M18V20100723
[5] https://www.reuters.com/article/uk-turkey-erdogan-idUKBREA1P25N20140226
[6] بنگرید:
https://medium.com/@efekerem/what-business-does-erdo%C4%9Fans-family-have-in-tax-havens-ea943dbb54c8
[7] بنگرید به شبکۀ مکاتبات استخراج شده از دادههای wikiran در:
https://mersadcss.com/wp-content/uploads/2022/12/ayan-email.svg
[8] بنگرید:
https://mersadcss.com/products/تعقیبوگریز-تحریمها-و-شبکۀ-مالی-حما/