شماره مردادماه 1400 ماهنامه رصدی «نهاد دین در جهان» منتشر شد.
این ماهنامه که با تلاش میز نهادهای اندیشکده مرصاد گرد آمده است، در پی آن است که شکاف عمیق میان فضای رسانهای فارسی با حوزه مطالعات «نهاد دین» را اندکی پر کرده و با بازتاب اخبار و تحلیلهای روزآمد از منابع دست اول عربی و انگلیسی، دغدغهمندان این عرصه را از پویاییهای نهادهای گوناگون دینی، به ويژه در گستره جهان اسلام، آگاه سازد.
در پیشگفتار این اثر چنین آمده است:
با پیچیده شدن جوامع و دگرگونیهای شگرف در زیست اجتماعی مردم، با رشد جهانیشدن و کمرنگ شدن مرزها و گسترش ارتباطات، دوران مدرن چهرههایی تازه از زیست اجتماعی ادیان را به نمایش گذاشته است.
در روزگار ما با قدرتمندتر شدن دولتها و رشد ابزارهای کنترلی و توانایی دخالت آنها بر نهادهای اجتماعی، «مناسبات دولت و دین» بهشدت به نفع دولتها موازنه را عوض کرده است. تأثیر پروژههای «رسمیسازی دین» روزبهروز شدیدتر شده و بر حوزههای تازهای از «دین غیررسمی» دست میاندازند.
در بسیاری از کشورهای اسلامی اوقاف و خیرات، فتوا، آموزش دینی، اداره مساجد، خطابه و تبلیغ، قضاوت و مانند اینها، از سوی دولتهای عرفی در پرچین وزارتهای اوقاف و ارشاد، سازمانهای دیانت و تبلیغات، هیئتهای امربهمعروف و نهی از منکر، دارالافتاها، دانشگاههای اسلامی، سازمانهای قضایی و دیگر نهادهای اینچنین، محصور و مدیریت شدهاند.
از دیگر سو، هرچند اگر تجربه انقلاب موفق دین بر دولت در ایران، تاکنون نمونهای یکتا باشد، اما دستکم بودهاند تجربههای دیگری که بههرروی دین توانسته برتری یا موازنهای نسبی را باقدرت سیاسی برقرار کند؛ چه قدرت گرفتن انصارالله در بخش اعظم یمن، چه حکومت کوتاه اخوانالمسلمین یا برتری نسبی الازهر در دوران پساکودتای سیسی در مصر، یا روزگار خوش نه چندان دور سلفیت در عربستان، یا مشارکت حزبهای اسلامی در دموکراسیهای تونس و لبنان و عراق، یا قدرت گرفتن اسلام جهادی در سایه ضعف دولتهای مرکزی در تجربه داعش در سوریه و عراق و طالبان در افغانستان.
همین نشانگر الگوهای گوناگون «حکمرانی دینی» و پاسخها و واکنشهای متنوع فرهنگهای مختلف دینی به پرسشهای نسبتاً مشابه است.
اگر دولتی بیملت بتواند سرپا بماند، بیشک نمیتوان اقتدار دینسالاران را بدون دینداران تصور نمود. سویهی مناسبات مرجعیت و رهبری با مقلدان و بدنه دینداران نیز امروزه پیچیدگیهای تازهای را به خود دیده است؛ اگر تا پیش از این منش اخلاقی و مردمداری یک شخصیت مذهبی، عاملی مهم در «اقتدار دینی» او نزد پیروانش بود، امروزه باید عناصری نوپدید همچون میزان حضور مؤثر در رسانههای اجتماعی یا جایگزین شدن «بیوت» با تشکیلات دینی سازمانمند را نیز دارای اثراتی عمیق و گسترده برای «مرجعیت» و قدرت دینی دانست.
سبکهای گوناگون «اقتصاد نهاد دین» یا چگونگی رشد و زیست «سازمانهای مردمنهاد دینی» در همین گونههای مناسبات رهبری و بدنه معنا مییابد.
گذشته از این دوسویهی دولت و مردم، نهاد دین را دستکم در سه ساحت دیگر نیز میتوان مطالعه کرد؛ نخست «پویاییهای درونی نهاد دین» که مسائلی همچون چگونگی «بازتولید دین» را پیش چشم میآورد.
ساحت دیگر «فرهنگ دینی» جوامع که بسته به ماهیت آن صنف خاصی از علما همچون فقها یا شیوخ صوفی را سیادت میبخشد، جلوههای متفاوتی از ابزارهای اقتدار دینی مانند فتوا یا تقدیس (مقدسسازی) را پررنگ میکند و تأثیراتی دیگر ازایندست را بر نهاد دین میگذارد. ساحت سوم نیز «روابط بینانهادی» در گستره یک دین یا در بستر بیناادیانی است. «دیپلماسی مذهبی» که در توافقات و پروژههای مشترک بین نهادهای دینی نمود مییابد یا شکل سازمانیافته آن را میتوان در «سازمانهای علمایی بینالمللی» یافت، مسئله مهمی است که در این حوزه باید نگریسته شود.
این همه تنها گوشهای از موضوع پردامنهی «نهاد دین» است که چه بسا برای ما دغدغهمندان انقلاب اسلامی، مطالعات روشمند در این حوزه ما را به دانشی نو همپای دانشهایی همچون «علوم سیاسی» و «جامعهشناسی دین» رهنمون شود.
ماهنامهی رصدی «نهاد دین در جهان» با اندیشهی مطالعه در مسائلی از جنس آنچه گفته شد، سامان یافته است و امید دارد تا شکاف عمیق میان فضای رسانهای فارسی با حوزه مطالعات «نهاد دین» را اندکی پر کرده و با بازتاب اخبار و تحلیلهای روزآمد از منابع دست اول عربی و انگلیسی، دغدغهمندان این عرصه را از پویاییهای نهادهای گوناگون دینی، بهویژه در گستره جهان اسلام، آگاه سازد.
این ماهنامه با حمایت مرکز ارتباطات و بینالملل حوزههای علمیه و به همت اعضای میز «نهادها» در اندیشکده حوزوی مرصاد گرد میآید. امید است که این کوشش مورد توجه نخبگان و فرهیختگان قرار گرفته و با بیان دیدگاههای سازنده خویش، در پیشبرد و پیشرفت این مهم ما را یاری رسانند.
برای تهیه این محصول میتوانید با شمارۀ ۰۲۵۳۷۸۳۰۵۵۳ یا آی دی @mers_ad در پیامرسانهای تلگرام، بله و ایتا تماس حاصل فرمایید.