نویسنده: مسعود صدرمحمدی
در حالی که طبق تقویم اعلامی دولت هنوز یک سال تا انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات مجلس که به طور همزمان برگزار خواهند شد باقی مانده است و حزب حاکم بارها از عدم وجود انتخابات زودهنگام در کشور سخن گفته است، اما در روزهای اخیر تمام احزاب سیاسی در آنکارا به حالت آماده باش در آمده و در حال آماده شدن برای یک انتخابات زودهنگام در پاییز امسال هستند. احزاب سیاسی با در نظر داشتن نوع ادبیات مقامات حزب حاکم و نیز تحولات پشت پرده ای که در ساختار قانونی و سیاسی نهادهای انتخاباتی در حال انجام است، احتمال این که انتخابات ریاست جمهوری و مجلس به صورت غیرمترقبه در فصل پاییز و پیش از آغاز فصل سرما برگزار شود را بالا میدانند و از این رو برای در امان ماندن از یک غافل گیری سیاسی به نیروهای خود در همه کشور اعلام آماده باش و آغاز فعالیت های انتخاباتی کرده اند.
فارغ از این که انتخابات ترکیه در چه تاریخی برگزار خواهد شد از هم اکنون ذهن ها درگیر سناریوهای محتمل و مختلفی است که در ایام پیش و پس از انتخابات رخ خواهد داد. چرا که این انتخابات که اتفاقا در صدمین سال تاسیس جمهوریت ترکیه کمالیستی انجام خواهد شد در معنای واقعی کلمه یک نقطه عطف تاریخی خواهد بود. جریان حزب حاکم با تکیه بر بخش غیر اعلامی مواضع خود به صورت ضمنی تاکید میکند که با پیروزی در انتخابات 2023 عملا میراث آتاترکی را از سپهر سیاسی ترکیه پاک خواهد کرد و عصر نوینی از تاریخ ترکیه آغاز خواهد شد. در مقابل جناح مخالفان نیز تاکید دارد که انتخاب دوباره حزب عدالت و توسعه در مجلس و شخص اردوغان به ریاست جمهوری چیزی غیر از نابودی تمام دستاوردهای نظام جمهوری نیست و کشور وارد مرحله ای قهقرایی خواهد شد. در این که هر دو جناح بر اساس طبیعت مسائل سیاسی در دوره های پیش از انتخابات ترکیه در حال بزرگنمایی هستند حرفی نیست اما در عین حال در این هم که هر دو نظر بخشی از حقیقت ها را بازتاب میدهد شکی نیست!
اما سناریوهای محتمل برای دوره پیش و پس از نتخابات چیست؟
به طور کلی سناریوهای موجود در جامه سیاسی ترکیه را می توان به دو گروه سناریوهای خوب و بد تقسیم کرد. سناریوهای خوب سناریوهایی هستند که احتمال برگزاری طبیعی انتخابات و انتقال بدون حاشیه قدرت به مخالفان و یا ماندن بدون حاشیه قدرت در حزب حاکم را پیش بینی میکند. اما سناریوهای بد سناریوهایی هستند که معتقدند حزب حاکم حاضر به کنار رفن از قدرت نخواهد بود. چرا که متوجه عواقب دوری از قدرت است و میداند که با کنار گذاشته شدن از قدرت فرآیند محاکمه و بررسی مسائل مختلف مفاسد اقتصادی و سیاسی پیش خواهد آمد. از این رو حزب حاکم چه در دوره پیش از انتخابات و چه در دوره پس از انتخابات دست به اقدامات مختلفی خواهد زد تا امکان انتقال بدون هزینه قدرت را ممتنع سازد.
با در نظر گرفتن ادبیات رهبران جناح مخالف دولت به نظر میرسد این جناح خود را برای سناریوهای بد آماده کرده است و بدنه اجتماعی خود و کادرهای حزبی را نیز برای مقابله با چنین سناریوهایی تحریک میکند.
سناریوهای خوب
در یک حالت عادی اگر حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی که شریک او است در انتخابات آینده اکثریت مجلس را به دست آورند و از سوی دیگر اردوغان بتواند باردیگر به کاخ هزار و یک اتاقی ریاست جمهوری راه یابد یا بهتر است بگوییم مجبور به خروج نشود فضا بر منوال موجود تداوم خواهد داشت با این تفاوت که طبیعتا فشارهای سیاسی بر جناح مخالف افزایش یافته، تعدادی از شهرداری های موجود در دست مخالفان از دست آنها با احکام قضایی مصادره شده، بخشی از رهبران آنها با عناوین مختلف تحت پیگرد قرا گرفته و البته بحران اقتصادی تشدید خواهد شد. برخی معتقدند در صورت پیروزی اردوغان در انتخابت آینده یک دلار تا 30 لیر (اکنون بین 15 تا 16 لیر است) افزایش خواهد داشت. به احتمال قوی کسانی چون کمال قیلیچداراوغلو و تمل کاراموللا اوغلو که از ریش سفیدان طرف مقابل هستند بازنشست خواهند شد و جناح های مخالف آنها در داخل احزابشان بر سر کار خواهند آمد.
در یک سناریوی دیگر که فرض آن بر پیروزی جناح مخالف در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری است، با به دست گرفته شدن قدرت یک دوران گذار سیاسی آغاز خواهد شد. در این دوران گذار رئیس جمهور منتخب مخالفان تلا ش خواهد کرد تا با همراهی مجلس ابتدا در یک بازه دو ساله ضمن نظم و نسق جدید به امور کشور را به سمت یک رفراندوم قانون اساسی پیش ببرد. در این رفراندوم بار دیگر نظام پارلمانی بر نظام ریاستی چیره خواهد شد و مجلس بار دیگر بر راس امور باز خواهد گشت. در این صورت پست نخست وزیری که خود و کابینه اش در برابر مجلس مسئول و پاسخگو هستند بار دیگر پدید خواهد آمد و رئیس جمهور منتخب با توجه به تعهدش از امور سیاسی کناره گیری کرده و مانند قدیم به عنوان سمبلی برای تنظیم قوا و همبستگی ملی رفتار خواهد کرد. باید یادآوری کنیم که از هم اکنون مرال آکشنر، رهبر حزب خوب خود را نامزد پست نخست وزیری در دوران گذار میداند و معتقد است که رییس جمهور آینده کسی خواهد بود که قول نخست وزیری را به او بدهد. در این سناریو حزب عدالت و توسعه در اقلیت مجلس است و مجلس با کمیسیون های تحقیق وتفحصی که ایجاد خواهد کرد عملا کارنامه و پشت پرده دوران 20 ساله این حزب را روشن کرده به حسابرسی و مجازات متخلفان خواهد پرداخت.
اما در یک سناریوی دیگر که باز در شمار سناریوهای خوب است، چرا که هیچ قیل و قال حاشیه ای و غیرسیاسی را به همراه ندارد، ریاست جمهوری به دست جناح مخالف خواهد افتاد اما اکثریت مجلس همچنان در دست حزب عدالت و توسعه خواهد بود. این سناریو، سناریویی است که حزب عدالت و توسعه هم اکنون در حال کار کردن بر روی آن است. چرا که بنا بر شنیده ها ارکان رهبری حزبی معتقدند بدترین حالت ممکن از دست رفتن ریاست جمهوری است و امکان ندارد که هم ریاست جمهوری و هم مجلس به طور همزمان از دست حزب عدالت و توسعه خارج شود. در این صورت جناح مخالفان با یک بن بست سیاسی روبرو خواهد شد. چرا که اگر بر نظام ریاستی موجود تاکید کرده و آن را ادامه دهد خلاف آرمان ها و گفتارهای خود عمل خواهد کرد و اگر آنچنان که مدعی است به سمت نظام پارلمانی حرکت کند خود را تبدیل به اسیری در دست حزب عدالت و توسعه خواهد کرد و تمام اقدامات ممکن برای بازسازی کشور و یا هر نوع تحقیق و تفحص از گذشته و نیز نوآوری سیاسی در کشور منوط به همراهی حزب عدالت و توسعه خواهد بود. در این سناریو جناح مخالفان عملا گرفتار شده و مجبور به انتخابات زودهنگام خواهد بود که در این صورت اردوغان بار دیگر شانس بازگشت به قدرت با استفاده از چهره یک منجی را به دست خواهد آورد. در این مسیر طبیعی است که کارشکنی های نیروهای انسانی وفادار به حزب عدالت وتوسعه در داخل دولت، لابی های ثروت و نیز بحران های محتمل امنیتی نقش آفرین خواهند بود. در این میان اختلافات محتمل میان جناح مخالف بر سر سهم خواهی از قدرت و تلاش برای سبقت در نقش آفرینی در کشور نیز از جمله شانس های حزب عدالت و توسعه برای به بن بست کشاندن مخالفان است. به عبارت دیگر در حالی که تیم حزب عدالت و توسعه دارای یک رهبری واحد و متمرکز است و شریک آنها یعنی حزب حرکت ملی نیز رفتاری کاملا هماهنگ از خود به نمایش میگذارد اما جناح مخالفان صرفا در مخالفت با اردوغان همصدا است و غیر از آن در موارد بسیاری دچار اختلاف است که همین مساله ریسک اختلاف و بن بست سیاسی و شانس حزب عدالت و توسعه برای تحکم بر صحنه را افزایش میدهد.
سناریوهای بد
سناریوهای بد به دو گروه طرح های پیش از انتخاباتی و پس از انتخاباتی تقسیم میشوند.
پیش از ورود به انواع روایت هایی که در مورد سناریوهای بد وجود دارد باید به این نکته توجه داشت که این سناریوها صرفا احتمالاتی است که خصوصا زا سوی جناح مخالفان به زبان آورده میشود و گاه تنه به تنه توهم توطئه میزند اما حکایت از یک منطق بسیار قابل توجه دارد. بر اساس این نظریه حزب عدالت و توسعه و شخص اردوغان به هیچ وجه اجازه انتقال بدون هزینه قدرت به مخالفان خود را نخواهند داد، آنها از تمام امکانات قانونی و غیرقانونی موجود کمال استفاده را خواهند کرد تا به این وسیله مانع روی کار آمدن مخالفان خود شوند. چرا که میدانند در صورت به قدرت رسیدن مخالفان، آنها از هیچ کاری برای گرفتن انتقام 20 سال گذشته فروگذار نخواهند کرد و آن ها هم از تمام امکانات سیاسی و غیرسیاسی موجود برای رسواسازی اردوغان و تیمش و دفن آنها در تاریخ استفاده خواهند کرد. از هم اکنون مخالفان لیست کسانی که در وهله اول باید مورد محاکمه قرار بگیرند را مشخص کرده اند و بی شک با فشار افکار عمومی در فردای انتخابات روزگار سختی بر تیم رهبری حزب جناح عدالت و توسعه رقم زده خواهد شد.
با چنین منطقی مخالفان معتقدند که اردوغان قطعا از حیله های مختلف سیاسی برای منفعل سازی مخالفان، حذف نفرات تاثیرگذار آنها و خصوصا بسیج بدنه اجتماعی محافظه کار و مردد علیه مخالفان استفاده خواهد کرد.
او در نخستین گام با تغییر قانون انتخابات کشور امکان رای آوری احزاب کوچک را کاهش داده و به این ترتیب احزاب انشعابی از خود و نیز حزبی چون حزب سعادت را که توان جذب رای از بدنه اجتماعی حزب عدالت و توسعه دارد را از میان برده است. همچنین به وسیله تغییر قانون انتخابات ریسک اختلاف و فتنه در اردوگاه مخالفان را افزایش داده است و آنها را به سمت رودروریی برای قدرت گیری بیشتر سوق داده است. همچنین او با تغییر هیئت نظارت بر انتخابات و نیز قوانین صیانتی صندوق ها و برگه های رای مخالفان را بر آن داشته تا مخالفان از احتمال تقلب در انتخابات سخن بگویند. با توجه به همین احتمال است که قلیچداراوغلو چند روز پیش در جمع اعضای شهرستانهای حزب جمهوری خلق هشدار داد اگر کسی از ناظران این حزب در روز انتخابات و شمارش آرا از سر صندوق ها به هر بهانه ای برای چند دقیقه از محل رای گیری و شمارش خارج شود بی هیچ مماشاتی از حزب اخراج خواهد شد. چرا که جناح حاکم در پی تلاش برای تغییر در آرا خواهد بود.
جناح مخالفان با اشاره به تجربه انتخابات شهرداری استانبول که نهاد عالی انتخابات کشور به صورت آشکار در شمارش آرا رفتاری خلاف قانون از خود بروز داده نهایتا باز حکم به تجدید انتخابات داد معتقد است که حیله های حقوقی و ساختاری حزب حاکم برای دستکاری در نتایج انتخابات تا آخرین لحظه اعلام نتایج ادامه خواهد داشت و حزب حاکم با مهره چینی در نهادهای نظارتی ریسک فساد در انتخابات را بالا برده است. از این رو احتمال این که در صورت شکست در انتخابات با حد فاصل کمتر از 5 درصد مخالفان به اعتراضات خیابانی روی آورده خواهان تجدید انتخابات شوند بسیار بالاست. این مسله مخالفان را بر آن داشته است تا در انتخاب کاندیداهای خود نیز حساستر باشند چرا که اگر مهره اعلامی آنها توان کسب رای بالاتر از 5 درصد از اردوغان را نداشته باشد امکان دستکاری در نتایج بالا میرود.
از جمله سناریوهای بد که این روزها رهبران مخالفان به آن اشاره کرده اند آشوب در کشور با هدف تعویق در انتخابات است. بر اساس این سناریو حزب حاکم در صورتی که مطمئن شود که نتایج انتخاابات نتایج نامطلوبی برای او خواهد شد، دست به ناامن سازی در کشور خواهد زد تا به این وسیله اولا در کوتاه مدت موفق به تعویق انتخابات شود و پس از آن با آرام کردن فضا بر مشروعیت و کاریزمای سیاسی خود بیافزاید.در این صورت مانند آنچه که پیشتر نیز تجربه شده است با توجهبه فضای ناامنی در کشور مردم در صدد حفظ دستاوردها و آرامش در کشور خواهند بود که آن هم به معنای رای به حزب حاکم است. از این رو ست که امکان عملیات های گسترده جدید در شمال سوریه در ماه های آینده فزونی گرفته و دلیل توجه قیلیچداراوغلو و دیگر رهبران مخالفان به نهادهای غیرشفافی مانند شرکت سادات (SADAT) باز همین است. برخی سیاسیون در آنکارا معتقدند حزب حاکم با واسطه این شرکت هسته هایی از سوری ها را برای ناامن سازی کشور فراهم آورده است. در صورت لزوم این هسته ها دست به آشوب خواهند زد و با توجه به فضای تندی که علیه سوری ها در کشور وجود دارد کار به درگیری خیابانی کشیده خواهد شد و در این میان دولت وارد ماجرا خواهد شد. آنچه که قیلیچداراوغلو در هفته گذشته از وجود برخی طرح ها برای زیر سوال بردن انتخابات با صحنه گردانی شرکت سادات مطرح کرد همین مساله بوده است.
از دیگر سناریوهای بد که مخالفان به شدت در مورد آن هشدار میدهند کشاندن مردم به خیابان با هدف رودررویی مذهبی، قومی و یا سیاسی است. برخی معتقدند اگر حزب حاکم از شکست در انتخابات مطمئن شود با اقداماتی مانند بستن حزب دموکراسی خلق ها، یا دادن حکم حبس ابد برای صلاح الدین دمیرتاش و یا اقداماتی از این دست باعث تشنج در جناح کردی شده و خیابان ها را ناامن خواهد کرد. در این صورت به صورت طبیعی رای توده محافظه کار آناتولی شرقی و مرکزی به نفع حزب حاکم به صندوق ها ریخته خواهد شد و از سوی دیگر احزاب مخالف به عنوان متهمین همکاری با کردهای پ.ک.ک معرفی خواهند شد.
مخالفان معتقدند که حزب حاکم یک بار در سال 2015 از این شیوه ها بهره برده است و امکان استفاده دوباره از آنها وجود دارد. برای همین اکنون توجه ها به سمت احمد داوداوغلو نخست وزیر آن دوره است. اگر داوداوغلو اظهاراتی که حکایت از استفاده از چنین شیوه هایی از سوی حزب حاکم دارد کند در این صورت فرآیند سیاسی کشور با زلزله های قابل توجهی مواجه خواهد شد. چندی پیش امید اوزداغ، از رهبران مخالف از داو اوغلو خواست تا بدون ترس آنچه میداند را به زبان آورد.
…
در هر حال به نظر میرسد اگر حزب حاکم از این که وضعیت اقتصادی تا بهار آینده بهبود پیدا خواهد کرد مطمئن نشود، ریسک ورود به زمستان امسال را نکرده و در اواسط پاییز دست به انتخابات خواهد زد. اینکه ریسک انتخابات بالاست و حقیقتا هیچ کدام از طرفین فارغ از ادعاهای تبلیغی واقعا توان اعلام برنده شدن خود را ندارد باعث افزایش تشنج خواهد شد و طبیعتا انتقال قدرت و یا ثبات قدرت در فردای انتخابات به سادگی انتخابات های پیشین نخواهد بود. اما این فضای متشنج لزوما دلیلی بر صحت سناریوهای بد نخواهد بود.