نویسنده: مسعود صدرمحمدی
در حالی که با نزدیک شدن به انتخابات تاریخی 2023 و تشدید فعالیت های سیاسی جناح حاکمیت و مخالف در ترکیه توجه ها به تحرکات سیاسی میان دو طرف جلب شده است اما در تحرکات سیاسی درون هر دو جناح نیز حوادث بسیار قابل توجهی که میتواند در فرآیند سیاسی پیش روی ترکیه تاثیرگذار باشد رخ میدهد.
در جناح حاکم در چند هفته گذشته اختلافات قابل توجهی میان حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملیگرا و چند صدایی های قابل توجهی در درون حزب حاکم رخ داد که از نظر مخالفان نشان دهنده بر هم خوردن نظم سنتی حزب حاکم و تلاش برخی افراد برای پیاده شدن از کشتی این حزب است. مهمترین نمونه این حوادث خروج ادهم سنجاق، سرمایه دار شناخته شده و عضور شورای مرکزی حزب عدالت و توسعه بود که پس از برخی اظهار نظرات در کمیته انضباطی حزب برای او تشکیل پرونده داده شد و او نیز پیش از آنکه پرونده مورد بررسی قرار گیرد از حزب خارج شد. به احتمال بسیار قوی نتیجه قطعی بررسی رونده از سوی شورای حزبی اخراج او میتوانست باشد.
ادهم سنجاق که پیشتر با این سخن خود که «عشق من به اردوغان همچون عشق مولانا به شمس» است توجه ها را جلب کرده بود از جمله سرمایه دارانی است که در دو دهه اخیر با رشد قابل توجه سرمایه خود و نیز فعالیت های سیاسی و فرهنگی اش همواره توجه ها را به خود جلب کرده است. خصوصا در سالهای اخیر با نقش آفرینی او در خصوصی سازی برخی کارخانجات سودده دولتی و نقش آفرینی ای که او در حوزه سیاست خارجی از خود نشان داد از او به عنوان یکی از چهره های لابی گری غیررسمی دولت ترکیه یاد میشد.
سانجاق که زمانی در جوانی دارای گرایشات مائوئیستی بود و فعالیت های جدی حزبی داشت در دهه 80 وارد حوزه تجارت شده در زمینه دارو و محصولات آرایشی و بهداشتی فعالیت کرد. از اوایل 2000 فعالیت های تجاری او به حدی افزایش یافت که توانست یک هولدینگ تجاری برای خود تاسیس کرده و فعالیت های اقتصادی اش را در آن قالب پیگیری کند. در حالی که فعالیت های تجاری سنجاق تا پیش از این چندان جلب توجه نمیکرد اما با خرید شرکت «BMC» از سوی او و پس از آن فروش بخشی از سهام این شرکت به دولت قطر نام سنجاق پیش از بیش بر زبانها افتد و از او به عنوان مهره معتمد اردوغان برای نقل و انتقالات مالی میان ترکیه و قطر با هدف حلب سرمایه عربی به ترکیه یاد شد.
سنجاق در بیست سال اخیر دوره فعالی را پشت سرگذاشته و بارها با نشان های مختلف دولتی از او تکریم شده است. در سال 2001 به عنوان کارآفرین نمنه سال، در سال 2005 فعال حوزه اقتصادی نمونه سال و در سال 2007 جایزه خدمت به حاکمیت ملی ترکیه از سوی مجلس این کشور به او اعطا شده است. همچنین او دارای بالاترین نشان افتخار دولت برزیل است که برای تکریم از فعالیت ها و تلاش های او در توسعه روابط ترکیه و برزیل به او اعطا شده است.
سنجاق در سالهای اخیر در سه موضوع به صورت ویژه توجه ها را به خود جلب کرده است که مورد آخر منجر به خروج از حزب شد:
بهرمندی از رانت های دولتی و نماد بورژوازی حزبی
سنجاق از جمله شخصیت هایی است که از او به عوان یکی از نمادهای طبقه ثروتمندان نزدیک به شخص اردوغان که خصوصا در سالهای اخیر بهره مند از رانت های دولتی بوده است یاد میشود. مهمترین نمونه این مساله در مورد سنجاق در خرید شرکت BMC بروز کرده است. این شرکت که از دهه 60 میلادی مشغول فعالیت است در سال 2013 از سوی دولت ترکیه به دلیل آنچه که بدهی های مالی محمدامین قرامحمد (یکی از ثروتمندترین سرمایه داران ترکیه و مخالف اردوغان) به بانکهای دولتی عنوان شد تحت تصرف دولت قرار گرفت. علاوه بر این شرکت رسانه های مهمی همچون Skyturk360, Show TV, Akşam Gazetesi که از تاثیرگذاری بالایی در فضای افکار عمومی ترکیه برخوردار بوده تعلق به قرارمحمد داشتند تحت تصرف دولت قرار گرفتند.
دولت ترکیه در سال 2014 شرکت BMC را به صورت مزایده به فروش گذاشت که در این مزایده ادهم سنجاق با 751 میلیون لیر توانست مالک جدید این شرکت باشد. در همان زمان بسیاری از مخالفان دولت این اقدام را اقدامی غیرقانونی و قیمت اعلام شده را صرفا یک رانت برای سرمایه دار نزدیک به اردوان عنوان کرده این رقم را صرفا قیمت عرصه و زمین های BMC دانستند. سنجاق مدتی بعد با فروش بخشی از این کارخانه به قطری ها عملا تمام هزینه ای را که کرده بود پس گرفت و این تجربه مالی چیزی غیر از سود خالص برای او در پی نداشت.
از دیگر مسائل مالی حاشیه ساز برای سنجاق دریافت صدهاهزار هکتار از نواحی ساخلی دریای سیاه از دولت و همچنین دریافت بیش از 1 میلیارد لیر تشویق از دولت برای ساخت و ساز در این نواحی است که مخالفان از آن به عنوان یکی از بزرگترین زمین خواری های ترکیه یاد میکنند.
از مهمترین پرونده های مالی سنجاق که برای ماه ها یکی از موضوعات اصلی مباحثات سیاسی در ترکیه بود خرید شرکت تانک سازی دولتی ترکیه بود که با مشارکت قطری ها انجام شد. برخی گزارش ها حکایت از سود چند صد میلیون دلار سنجاق در این معامله دارد. نکته قابل توجه ماجرا این است که او پس از مدتی باز با فروش سهام خود از این شرکت صرفا سود خرید و فروش را حاصل کرده و عملا در حوزه تولید هیچ اقدامی نکرد. مخالفان این فروش را عملیات بی تانک کردن ارتش این کشور عنوان کرده اند.
از دیگر حوزه های بحث برانگیز در فعالیت های سنجاق نقش آفرینی در تجارت مخفیانه انرژی با بارزانی است. بخش قابل توجهی از فعالیت های نفتی خاندان بارزانی از طریق ترکیه و در بسیاری از موارد به صورت غیررسمی در حال انجام است که سنجاق در این تجارت نقشی کلیدی دارد.
البته پرونده فعالیت های مالی مشکوک و رانتی سنجاق منحصر به این موارد نیست و مخالفان معتقدند او دارای امتیاز ویژه تجارت در سوریه بوده است.
حضور در روسیه
در حالی که در سالهای گذشته توجهها به فعالیتهای اقتصادی ادهم سنجاق بوده است اما با آغاز جنگ اوکراین او تبدیل به یکی از موضوعات سیاست روز ترکیه شد. چرا که در روزهای آغازین جنگ او با سفر به مسکو مشغول دیدارهای غیررسمی با مقامات روس شده و در مصاحبه با یک رسانه روس مدعی شد که ترکیه اطلاعی از استفاده تصمیم اوکراین برای استفاده از پهپادهای بیراقدار علیه نیروهای روس نداشته است. او همچنین در این مصاحبه گفته بود که زمان خروج ترکیه از ناتو فرارسیده است و این اقدام از ابتدا اقدامی به جا نبود.
این سفر و اظهارات سنجاق از سوی مخالفان دولت هیاهوی فراوانی در پی داشت. مخالفان با بیان این که سنجاق به چه عنوانی از طرف دولت ترکیه سخن گفته و وارد مذاکره با مقامات روس شده است از شیوه لابی گری پشت پرده اردوغان در این ماجرا ناراضی بوده آن را نشان دهنده وجود مدل اولیگارشی در سیاست های نوین ترکیه عنوان کردند.
ما و آمریکا
اما آخرین حضور حاشیه ساز سنجاق که این هفته اتفاق افتاد و باعث اخراج او از حزب شد سخنانی بود که او در نشستی علمی در دانشکده حقوق دانشگاه مرمره تحت عنوان «امنیت ترکیه و ناتو» اظهار کرد. او در این سخنرانی خود گفت: « او یکی از سران پروژه خاورمیانه بزرگ بود، ما با حمایت آمریکا روی کار آمدیم.» او همچنین در این اظهارات خود با بیان این که ترکیه با اسرائیل و دیگر دولتهایی که در سالهای گذشته با مشکل مواجه بوده است در ماه های گذشته وارد عادی سازی روابط شده است میپرسد که چرا باید نباید با بشار اسد روابطمان را از سر بگیریم.
این سخنان او که در یک نشست دانشجویی بیان شد به شدت مورد توجه رسانه های مخالف دولت قرار گرفت و پس از آن در عرض 24 ساعت باعث استعفا و یا به عبارت دقیقتر اخراج او از حزب شد.
مشکل اصلی چه بود؟
برخی شنیده ها حکایت از آن دارد که در ماه های اخیر رابطه اردوغان و ادهم سنجاق بر سر 250 میلیون دلار به هم خورده است و در واقع این اظهارات سنجاق و هیاهوی رسانه ای ساخته شده بر روی آن و استعفای او از حزب در عرض 24 ساعت آن هم در حالی که عضو کمیته مرکزی حزب بود، همگی تحت تاثیر این اختلاف مالی او و اردوغان بروز پیدا کرده است.
در حالی که اردوغان از او خواسته بود تا سهام خود در شرکت BMC را به گروه توسیالی که آن هم از گروه های مالی نزدیک به اردوغان است بفروشد، سنجاق با پذیرش این خواسته از دادن تخفیف 250 میلیون دلاری خودداری میکند و این کار باعث بروز اختلاف میان او و اردوغان میشود. از این رو سنجاق به رغم تمام تلاشش برای به دست آورد رضایت اردوغان اما نهایتا مشمول خشم او شده و به بهانه این اظهارات از حزب خارج شد.
همچنین یکی دیگر از علل نارضایتی اردوغان از او شکست پروزه شرکت تانک سازی بوده است. چرا که این شرکت پس از نقل و انتقال مالی تولید تانک را متوقف کرده و همین بهانه ای به دست مخالفان اردوغان داده است.
در مقابل گروهی نیز معتقدند که سنجاق به صورت خودخواسته دست به این کار زده است و تلاش کرده است تا پیش از رسیدن به ایام انتخابات هر چه سریعتر از قطار حزب عدالت و توسعه پیدا شده حساب خود را از آنها جدا کند.