نویسنده: محمدباقر صداقت
منتشر شده در خبرگزاری فارس
10 اکتبر موعد برگزاری انتخابات نه چندان زودهنگام پارلمان پنجم در عراق است. این انتخابات از این رو اهمیت بیشتری نسبت به انتخابات های گذشته عراق دارد که در پی اعتراضات و ناآرامی های رخ داده از ماه اکتبر 2019 و درخواست جمعی از فعالین شبکه های اجتماعی برای برگزاری انتخابات زودهنگام و کنار زدن احزاب سابق و به خصوص احزاب اسلام گرا برگزار خواهد شد. درخواستی که ابتدا از سوی چهره های وابسته به سفارت و کنسولگری های امریکا در عراق مطرح و از سوی تظارهرکنندگان نیز با استقبال روبرو شد[1]. با این وجود به نظر می رسد نتایج آن اختلاف قابل ملاحظه ای با انتخابات های گذشته و به ویژه انتخابات 2018 نداشته باشد.
در اکتبر سال 2019 تظاهراتی در اعتراض به شرایط نامناسب معیشتی در عراق، بیکاری و فساد گسترده در دولت آن کشور مناطق مرکزی و شیعه نشین عراق را در برگرفت. اگرچه مبارزه با فساد، تبعیض و بیکاری مهمترین شعارهای تظاهر کنندگان را در ابتدا تشکیل میدادند ولی رفتهرفته و پس از گسترش آن در استان های مختلف و حمایت حداکثری مردم عراق از شعار های مذکور، شعار های گردانندگان اصلی از اعتراض به وضعیت موجود و ناکارآمدی دولت عراق به اعتراض نسبت به آنچه دخالت های ایران در امور داخلی عراق مینامیدند تغییر کرد. شعار هایی که از میدان التحریر به عنوان مهمترین مرکز اعلام خواسته های تظاهرکنندگان مطرح و در رسانه های مختلف منتشر می شد.
در نهایت، فشار روز افزون تظاهرکنندگان بر حکومت مرکزی، حمایت آیت الله العظمی سیستانی و درخواست ایشان از عادل عبدالمهدی برای استعفا موجب شد[2] نخست وزیر منتخب عراق و گزینه ائتلاف اکثریت مجلس چهارم در پی درخواست تظاهرکنندگانی که عددشان در بیشترین حضورشان در میدان التحریر به یک میلیون نفر نمی رسید، مجبور به استعفا شود و مصطفی الکاظمی که گزینه فراکسیون اقلیت در پارلمان بود نخست وزیری را جهت رسیدگی به درخواست های تظاهرکنندگان و اجرای انتخابات زودهنگام در 10 اکتبر 2021، یعنی دو سال پس از شروع تظاهرات در میدان التحریر بغداد؛ بیش از یکسال پس از خالی شدن میدان التحریر و تنها 7 ماه مانده به موعد اصلی انتخابات به دست بگیرد.
روی کار آمدن الکاظمی در عراق اگرچه از این منظر که فاصله معنا داری با احزاب سابق داشت بر مذاق تظاهرکنندگان خوش آمد اما او نه در پیگیری، معرفی و مؤاخذه افراد موثر در قتل تظاهرکنندگان موفق بود و نه توانست اجرای انتخابات زودهنگام را در زمانی که انتظار می رفت برنامه ریزی کند.[3] علاوه بر این، وزرای وی غالبا از همان کانال محاصصه و سهمخواهی احزاب سابق به وزارت و مسئولیت های جدید رسیده بودند که نتیجه آن ادامه اعتراضات برخی تظاهرکنندگان عدم بهبود شرایط اقتصادی و کاهش ارزش دینار در برابر دلار
آمریکا توسط بانک مرکزی که ریاست ان را مصطفی غالب مخیف[4] وابسته به جریان صدر برعهده دارد و یا اعتراضات به وزیر بهداشت وابسته به جریان صدر و درخواست ها برای برکناری وی از وزارت توسط الکاظمی پس از آتش سوزی های پی در پی در بیمارستانهای عراق قابل مشاهده است. تظاهرکنندگان دریافتند که اگرچه الکاظمی شخصیتی وابسته به احزاب سابق نیست اما بدنه اصلی کابینه وی را شخصیت های وابسته به احزاب موجود تشکیل می دهند[5] که از مهمترین آنها می توان به جریان صدر اشاره کرد.
علاوه بر فاصله عملکرد دولت الکاظمی با خواسته های تظاهرکنندگان و شعار های مطرح شده از سوی آنها، دوره زمانی فاصل میان تظاهرات و شرایط کنونیِ نزدیک به برگزاری انتخابات باعث کاهش فشار به وجود آمده بر علیه احزاب و جریان های مخاطب شعار های تظاهرکنندگان شد. امری که با مرور زمان شرایط روانی بر علیه احزاب و گروه های سیاسی سنتی را به شرایط قبل از اکتبر 2019 بازگرداند.
در میانه این تظاهرات شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس در ابتدای سال 2020 و ایجاد یک موج قوی مردمی در برابر حرکت اعتراضی تشرین و سپس کناره گیری مقتدی صدر از میدان های تظاهرات، که ابتدا خود را رهبر معنوی این جریان می دانست قدرت اولیه این جریان را ازبین برد و این حرکت اعتراضی را در رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده خود ناکام گذاشت. عدم توفیق دولت الکاظمی نیز عامل دیگری در تشدید ناکامی و سرخوردگی بدنه مردمی تظاهرات تشرین بود. به همین دلیل انتخابات در چنین شرایطی نتیجه مطلوبی برای کسانی که بیش از یک سال کشور عراق را معطل ایجاد تغییرات بدون در نظر گرفتن مسیر صحیح آن کردند و هزینه ای گزاف را بر آن کشور تحمیل کردند نخواهد داشت.
همین امر باعث شد تا رفتهرفته با نزدیک شدن به موعد انتخابات شاهد ایجاد فشار هایی به حکومت عراق و جریان های سیاسی شرکت کننده در انتخابات آینده در راستای تعویق انتخابات باشیم. از همین بین می توان به کنارهگیری جریان وابسته به مقتدی صدر، ایاد العلاوی و حزب کمونیست عراق اشاره کرد.[6]
از طرف مقابل اما جدیت احزاب دیگر از جمله احزاب اسلامگرا و یا جریان های سیاسی نزدیک به حشد الشعبی در برگزاری انتخابات در موعد اعلام شده باعث تجدید نظر تحریم کنندگان انتخابات شد. سید مقتدی صدر که دریافته بود برگزاری انتخابات حتی بدون حضور چهره های وابسته به وی قطعی خواهد بود با اعلام وساطت یکی از شخصیت های دینی در نجف اشرف، و تنها اندکی پس از شرکت در مراسمی در بیت آیت الله سیستانی و دیدار با افراد بیت از تصمیم خود مبنی بر تحریم انتخابات عقب نشینی کرد و ضمن اعلام همکاری دیگر گروه های سیاسی با وی در مبارزه با فساد اعلام کرد که در انتخابات شرکت خواهد کرد[7] تا به نوعی بر شکست سیاست جریانهای ناکام از اعتراضات اکتبر 2019 که همان تحریم انتخابات تا حصول نتایج مطلوب بود سرپوش نهاده باشد.
در نتیجه، حرکت اعتراضی که در عراق و در اواخر سال 2019 آغاز شده بود از همان ابتدا در رسیدن به اهداف خود که همراه سازی حداکثری مردم بر علیه نیرو های حشد الشعبی و مقاومت بود ناکام ماند. امری که قرار بود از طریق اجبار نیرو های حشد به واکنش مسلحانه در برابر اعتراضات خشونت آمیز به درگیری شیعی-شیعی ختم شود با هوشیاری فرماندهان حشد الشعبی در کنارهگیری از مشارکت در عملیات های ضد شورش خنثی شد. از سوی دیگر نیز انتخاباتی که در قرار بود محل نمایش آراء جدیدی بر علیه احزاب سابق و همچنین گروه های اسلام گرا و و نزدیک به مقاومت باشد عملا و با توجه به نظر سنجیهای اخیر در عراق نتایجی مشابه انتخابات های گذشته خواهد داشت.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
[1] سایت العالم، وثیقه سریه تکشف دور السفارة الامریکیة في إدارة تظاهرات تشرين، منتشر شده در تاریخ 27 اکتوبر 2019، قابل بازیابی به آدرس:
https://www.alalam.ir/news/4519491
[2] سایت ایندیپندنت عربی، السیستانی یدعو البرلمان الی سحب الثقه من الحکومة، منتشر شده در 29 نوامبر2019، قابل بازیابی به آدرس:
https://www.independentarabia.com/node/75116/
[3] سايت الحرة، عام علی حکومة الکاظمی…جردة حساب، منتشر شده در تاریخ 16 مه 2021، قابل بازیابی به آدرس:
https://www.alhurra.com/different-angle/2021/05/16/عامٌ-حكومة-الكاظمي-جردة-حساب
[4] سايت عراقي 24، الصدر یخطو اولی خطواته للسیطره علی البنک المرکزی، منتشر شده در تاریخ 11 مه 2020، قابل بازیابی به آدرس:
https://iraqi24.com/news/الصدر-يخطو-اولى-خطواته-للسيطرة-على-البنك-المركزي-والعلاق-مهدّد-بالإطاحة
[5] سایت الجزیره، کرس المحاصصة ام اعتمد الخبرة والکفاءة، منتشر شده در تاریخ16 سپتامبر 2020، قابل بازیابی به آدرس:
https://www.aljazeera.net/news/politics/2020/9/16/تكرار-وجوه-أم-تصيد-بالماء-العكر-هل
[6]سایت العربی الجدید، العراق: دایرة مقاطعة الانتخابات المبکرة تتسع، منتشر شده در تاریخ 30 ژوئیه 2021، قابل بازیابی به آدرس:
https://www.alaraby.co.uk/politics/العراق-دائرة-مقاطعة-الانتخابات-المبكرة-تتسع
[7] سایت آناتولی، مقتدی الصدر یتراجع عن مقاطعة الانتخابات البرلمانیة المبکرة، منتشر شده در تاریخ 27 اوت 2021، قابل بازیابی به آدرس: