پروندۀ دیپلماسی مذهبی
اندیشکده از اواسط سال 92 پروندۀ دیپلماسی مذهبی را تحت حمایت موسسه فتوت در دستور کار قرار داد. این پرونده خود شامل پروژه‌ها و بروندادهایی چند بوده است:
طبیعتا دیپلماسی‌ای که بر پایه مذهب قرار گرفته باشد محوریت آن با نهادهای دینی خواهد بود. همین موضوع توضیح می‌دهد که چرا اندیشکده به عنوان گام اول سراغ شناختی راهبردی از رهبران مذهبی اهل سنت رفته است. این طرح علمای زنده و متنفذ جهان اسلام را شناسایی و میزان اثرگذاری آنان را براورد کرده و گرایش‌های جریانی و روند توسعه نفوذشان را به‌نحوی استخراج می‌کند که شیوۀ برخورد با این افراد و شبکه‌های تحت نفوذشان روشن شده و به‌علاوه تجربیات آنان از اخذ استراتژی‌های مختلف، مورد بهره‌برداری ما قرار بگیرد.
- کتاب اطلس رهبران: اولین برونداد این پروژه کتابیست با عنوان اطلس رهبران: تصویری از صحنه رقابت داعیان مذهب در جهان اهل سنت. این اثر در بیش از پانصد صفحه، مطالب تألیفی و در موضوع خود منحصربه‌فردی است که با بيش از 1500 نفرساعت مطالعه و بررسی قریب به پنجاه عنوان کتاب عربی و انگلیسی و انجام مصاحبات و مطالعه چند هزار صفحه تحلیل و خبر خام در منابع غالباً خارجی گرد آمده است. در این اثر ما به دنبال آن بوده‌ایم که شبکه‌های انسانی واقعی و زنده حاکم بر جریانهای مذهبی قدرتمند موجود در جهان اسلام را معرفی نموده و بسته‌های مختلفی از اطلاعات لازم را جهت فهمی راهبردی از این جریان‌ها در اختیار قرار دهیم. این کتاب تلاش کرده است با جمع میان زبان ژورنالیستی، رعایت استانداردهای علمی و ارائه داده‌های کاربردی خود را در میانه مثلث دانشوران – افکارعمومی – سیاست‌گذاران قرار داده و نیازهای این سه گروه را در این موضوع حتی المقدور براورده سازد. گفتنی است که اندیشکده به اقتضای ماموریت‌ها و رویکردهای خود بنا نداشته و ندارد که دست به پژوهش‌های دست‌اول زند و ترجیح می‌دهد چنین پژوهش‌هایی تا جای ممکن از طریق همکاری با نهادهای پژوهشی انجام شوند و ماحصل آنها مورد استفاده اندیشکده قرار گیرد.
- نشست‌های تخصصی: تمام آنچه که به فراخور طیف متنوع مخاطبان کتاب در آن وارد نشده است، در کنار ماحصل ادامۀ پژوهش‌های مورد نیاز در مورد جریانهای مذهبی اهل سنت، در قالب این نشست‌های تخصصی فراهم آمده و به جامعه علمی و پژوهشگران عرضه می‌شود. در حال حاضر اندیشکده هشت نشست را برای اجرا در نظر گرفته است و در حال تدوین آنهاست که از این میان بخش اول از نشست «نوسلفی‌ها و چالشهای دیپلماسی مذهبی ج. ا. ا.» با همکاری پژوهشگاه المصطفی برگزار شده است.
- ارائه‌های عمومی: اندیشکده برای تکمیل هدف خود در گفتمان‌سازی و هدایت افکار عمومی برشی عمومی‌تر از محتوای تجمیع شده در پروژه اطلس رهبران را جهت ارائه به گروه‌های مرجع اجتماعی و تشکل‌های دانشجویی و طلبگی تهیه کرده است. این برنامه که عموماً در قالب اسلاید ارائه می‌شود تاکنون در برخی مدارس علمیه و مراکز فرهنگی تهران و قم و مشهد ارائه شده است.
- دولت شیعه و دین‌سالاران سنی: آخرین ضلع مثلث یاد شده نیز – یعنی سیاست‌گذاران – نیاز به فراوری متناسب با خود از محتوای به دست آمده دارند. این مهم در قالب گزارشی راهبردی با عنوان فوق فراهم آمده است. در این گزارش نکات کلیدی مقالات کتاب ذکر شده و مهم‌تر از آن، الزامات سیاستی این مقالات طرح می‌شوند تا محصول مطالعات انجام شده در کتاب را به نقطه تجویزهایی مشخص برسانند.
پروژه «هم‌گرایی اسلامگرایان سیاسی»
در دستورکار قرار گرفتن این طرح، یکی از اصلی‌ترین دستاوردهای پروژۀ اطلس رهبران بود. در این طرح ما به دنبال یافتن راه‌کارهایی جهت بازسازی هم‌پیمانی‌های استراتژیک با جریانهای اخوانی در جهان اسلام هستیم. اندیشکده به عنوان نهادی که به خوبی می‌تواند روابط زیرساختهای فکری را با مسائل سیاسی کشف نماید، گزینه‌ای مرجح برای ورود در پرونده ایست که به علت آمیختگی این دو نوع مولفه پیچیده شده است. اندیشکده ذیل این پرونده اولین برونداد خود را در قالب گزارشی با عنوان «سعودی، برجام، و انتخاب‌های سخت» عرضه کرده است.
به لحاظ عملیاتی این پروژه مشتمل بر برقراری تماس‌هایی با اصناف مختلف موجود در جریان اسلام‌گرا، با محوریت رهبران مذهبی، و با تاکید بر نسل جدید اخوانی‌هاست. در این تماس‌ها تلاش می‌شود فهم‌هایی دست‌اول با محوریت موضوعات مهم و مبهم زیر حاصل شود تا مبنای طراحی‌های جدید برای روابط ما با اسلامگرایان گردند:
1) جهت‌گیری‌های مذهبی مراکز قدرت عربستان
2) ساخت و جریان‌شناسی تشکیلات مذهبی عربستان
3) مردم‌شناسی سیاسی- مذهبی عربستان
4) مکانیسم تعاملات تشکیلات مذهبی و مراکز قدرت عربستان
5) جریان‌شناسی اخوان از منظر رابطه با ایران و تشیع
6) مکانیسم تعاملات چهره‌های مذهبی و تشکیلات اخوان
7) نسل جدید شیوخ دینی موثر در اخوان المسلمین
8) موسسات اقتصادی و خدماتی اخوان در جهان اسلام
در کنار این پژوهش میدانی ما به دنبال ارتباطات و گفتگوهایی سازنده با نسل کنونی و آینده رهبران اسلام‌گرا هستیم.
اندیشکده برای مهیا کردن لوازم اجرای این پروژه اقدام به جذب و آموزش بیش از ده نفر از طلاب مستعد نموده و در حال طی فرآیند آموزش مکالمۀ عربی و آماده‌سازی آنها جهت تسلط بر محتوای لازم برای ارتباط‌گیری با افراد هدف است.
لازم به ذکر است از خروجی های فرعی این پروژه دو گزارش از «مهمترین اندیشکده‌های عربی» و «مهمترین رسانه‌های سیاسی اسلامگرایان» خواهد بود که بخشی از این دو آماده شده است.
این طرح نیز مبتنی بر یکی از اصلی‌ترین یافته‌های پژوهش‌های پروژۀ اطلس رهبران است. بر اساس این طرح ما اولا به دنبال یافتن ظرفیت‌هایی جهت ایجاد کشف ظرفیت های بالقوه و بالفعل درون جریان سلفیت برای نزدیک شدن تئوریک به شیعه هستیم؛ ثانیا تلاش میکنیم الگوی رفتاری ج. ا. ایران را در قبال جریان سلفیت ارتقاء دهیم. برای شناسایی ظرفیت‌های سابق الذکر اکنون مطالعاتی بر روی جریانهای سلفی سنتی در شبه جزیره در حال انجام است.
پروژه «بررسی فرایند تصمیم‌گیری در دیپلماسی مذهبی»
پروژه‌های پیش‌گفته طرف‌های خارجی دیپلماسی مذهبی را موضوع کار قرار داده است، اما پروژه «بفتا» تلاش دارد نوری در هزارتوی نهادها و حلقه‌های تاثیرگذار بر سیاست‌گذاری کشور در روابط با جریانهای اسلامی بیافکند. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد تحصیل چنین شناختی از ساختار پیچیده و ناشفاف این مجموعه‌ها نقاط آسیب و کلیدهای گشایش بسیاری را در مقابل ما خواهد گشود. این پروژه در فاز اکتشافی خود قرار دارد و تاکنون بروندادهایی از قبیل گزارش، نشست و گراف تعاملی برای آن در نظر گرفته شده است.
از جمله محصولات جنبی اما مهم این پروژه کتابی در تاریخ شفاهی روابط ایران با جریانهای اسلامی خواهد بود که با استخراج روایت طرف داخلی از خلال مصاحبات و اسناد به دست آمده در خلال این پروژه، و کنارهم گذاشتن این روایت با ضدروایت طرف خارجی تدوین خواهد شد. فقدان چنین کتاب مرجعی تاثیر قابل توجهی در غلبه روایت ضدایرانی از این موضوع داشته است.
در روند پیشرفت این پروژه تاکنون موفق به اخذ نزدیک به پنجاه ساعت مصاحبه از چهره‌هایی چون آیت‌الله تسخیری، دکتر خامه یار، حجت‌الاسلام میرآقایی و تعدادی از مدیران موسسات مردم نهاد فعال در حوزۀ جهان اسلام شده‌ایم.