نویسنده:
مترجم: احمد معصوم زاده
ظهور و سقوط فتح الله گولن عمدتا مربوط به دوران جنگ سرد است.درگیری بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی به قطبی شدن نظامی و استراتژیک بین ناتو و پیمان ورشو محدود نشد، بلکه به رقابتی چند وجهی با ابعاد سیاسی، اقتصادی، ایدئولوژیک و فرهنگی تبدیل شد.
این یک واقعیت است که نظام کمونیستی، مبتنی بر ایدئولوژی توتالیتر است و از یک مکانیسم تبلیغاتی قدرتمند به عنوان ابزار اولیه کنترل و تأثیرگذاری بر جامعه استفاده میکند.
با این حال، این اشتباه است که تصور کنیم همبستگی داخلی بلوک متحد غرب حول ارزشهای لیبرال به عملکرد عادی سیستمهای سیاسی و اجتماعی داخلی کشورهای عضو واگذار شده است.
با بازگشت به گذشته، می بینیم که بسیاری از پروژههای مهندسی اجتماعی، دستکاری سیاسی و حتی کودتاهای نظامی با روشهای باز یا بسته توسط کشورهای ناتو به منظور مصونیت بخشیدن به جوامع در برابر کمونیسم انجام می شد.
تحقیقات انجام شده در مورد این سازمان نشان می دهد که حلقه اجتماعی که پیرامون آن و به ویژه پیرامون رهبر آن فتح الله گولن شکل گرفته بود، از ابتدا فریب این توهم را خورده که این سازمان یک سازمان اجتماعی- مذهبی است.
اما طراحی این سازمان با روند بازطراحی ساختار سیاسی، اقتصادی و نظامی ترکیه پس از کودتای 1960 مطابقت دارد.
در سالهای گذشته، این استراتژی در احیای مجدد زنجیرهای از مدارس، مؤسسات آموزشی خصوصی و حتی دانشگاهها در سراسر کشور تجسم یافت که فرصتهای اجتماعی متنوعی را برای طبقات پایین مذهبی که از طریق این ساختارهای آموزشی شهری شده بودند، ارائه میکردند.
بدین ترتیب جوانان دانش آموخته این مراکز، به لطف آموزش، به اعضای بسیار فعالی تبدیل شدهاند. می توان ادعا کرد که ساختار سخت سکولار و سیاست های طرد کننده قبلی، مبنای قانونی قوی برای ایجاد چنین ساختار فرقه ای فراهم کرد، ساختار خصوصی سخت گیرانهای که در شب 15 جولای به ماشین جنایت تبدیل شد.
افتتاح مدارس، ابتدا در آسیای مرکزی
مدارس آموزش و پرورش فتح الله گولن پس از موفقیت در ترکیه در خارج از کشور تأسیس شد و در طول دوره پس از جنگ سرد شروع به گسترش به آسیای مرکزی کرد.
نقش بین المللی ترکیه، که به عنوان جبههای در دفاع از جهان غرب در برابر کمونیسم در طول جنگ سرد عمل می کرد، با نقش فرهنگی که کمتر از نقش ژئوپلیتیکی آن مهم نبود، بازتعریف شد.
در کتابی با عنوان «موقعیت جدید ژئوپلیتیک ترکیه» نوشته ایان لسر و گراهام فولر در سال 1993، پیشنهاد شد که ترکیه الگوی تحول اقتصادی و سیاسی جهان ترکی-اسلامی به ویژه در آسیای مرکزی باشد که اخیراً استقلال یافته است.
قرار بود سیاستهای توسعهای ترکیه مبتنی بر اقتصاد بازار و دموکراسی چند حزبی، تجربهای سودمند برای جمهوریهای دوست و برادر ترکیه باشد. در این راستا پیشنهاد شده است که مؤسسات آموزشی و نیز کارآفرینان در ترکیه نقش پیشرو در تحول اجتماعی در این کشورها را ایفا کنند.
تصادفی نیست که سازمان گولن که ایالات متحده آن را در ترکیه به خوبی می شناسد، از سال 1992 به سمت قفقاز و آسیای مرکزی حرکت کرده است.
مدارسی که توسط این سازمان در خارج از کشور افتتاح شد، به لطف تجار نزدیک به سازمان، به سرعت در آسیای مرکزی گسترش یافت، سپس این مراکز آموزشی به بالکان، جنوب آسیا (پاکستان، افغانستان و…) و در نهایت به قاره آفریقا گسترش یافت. در اوایل دهه 2000 و در نهایت تبدیل به یک شبکه تجاری و آموزش بین المللی شد.
با انحلال اتحاد جماهیر شوروی، آذربایجان اولین کشوری بود که سازمان گولن در آن، مرکز آموزشی افتتاح کرد که اولین آن، دبیرستان نخجوان ترکیه در سال 1992 بود و به دنبال آن مدارس در کشورهای دیگر افتتاح شد. قزاقستان کشوری بود که مراکز آموزشی گولن در آن بسیار فعال بودند و تعداد این مدارس در سال 1992 به 29 مدرسه رسید.
فعالیت این مؤسسات آموزشی در ترکیه، بالکان، خاورمیانه، آفریقا و آسیا که نشان دهنده حوزه نفوذ سیاسی و فرهنگی ترکیه است ادامه یافت و سپس فعالیت خود را به قاره هایی مانند آمریکا، اروپا گسترش داد. همچنین در استرالیا، جایی که سازمان گولن در مدت کوتاهی در بیش از 100 کشور مدارسی را افتتاح کرد.
سازمان گولن خود را به عنوان یک جامعه مدنی مذهبی از نظر مشروعیت اجتماعی تعریف میکند و «خانهها، کلاسهای درس، خوابگاهها و مؤسسات آموزشی» میسازد، به آموزش مدرن در مدارس خود اولویت میدهد، انگلیسی را به عنوان یک زبان خارجی آموزش میدهد، دانشآموزان برتر خود را به دانشگاه های آمریکایی و اروپایی میفرستد.
مراکز آموزشی آن در کشورهای آسیای مرکزی به عنوان منبعی برای آموزش نخبگان اجتماعی/سیاسی نئولیبرال به سبک غربی تلقی می شد که به خوبی با گفتمان عامیانه جهانی شدن در آن زمان سازگار بود.
این مدارس عمدتاً بخشی از بنیادهای سازمان گولن بود که متشکل از سازمان های تجاری خارج از کشور، سازمانهای کمکهای اجتماعی و فعالیتهای آموزشی بود و عمدتاً توسط مردم آناتولی تامین می شد.
این سازمان برای بازرگانان، مالیاتی به نام «مالیات قدرت» وضع می کند. فعالیتهای داوطلبانه و کمکهای مالی به سازمانهای کمکهای بشردوستانه منبع اصلی مالی این سازمان بود.
بازیهای المپیک ترکیه که سالانه در نقاط مختلف جهان و ترکیه برگزار میشود، داستانهای موفقیت آمیز اغراقآمیز مدارس و داستانهای فداکاریهای انسانی در درون سازمان، از جمله روایتهایی بود که هدف آن تضمین مشروعیت این ساختار در برابر جامعه ترکیه بود.
بسیاری از ناظران انعطاف پذیری این زنجیره جهانی از مؤسسات را فقط از طریق کمک های مالی زیر سوال بردهاند و احتمالاً توسط کشورهای خارجی تأمین مالی میشوند.
رهبر این سازمان، فتح الله گولن، در سال 1999 به ایالات متحده مهاجرت کرد و هرگز بازنگشت و در واقع نشانهای آشکار از موقعیت هایی است که فعالیت های جهانی این سازمان در اختیار آنها قرار می دهد.
همچنین بسیاری از اعضای این سازمان که پس از کودتای نافرجام 15 جولای از ترکیه گریختند، مستقیم یا غیرمستقیم به کشورهایی مانند ایالات متحده آمریکا، کانادا، انگلیس و آلمان رفتند و رهبر آن تا به امروز به مقامات ترکیه تحویل داده نشده است.
نقش و اهمیت مدارس فتح الله گولن
اهداف اولیه بنیانگذاران سازمان گولن هر چه باشد، می توان گفت که این ساختار وظیفه تقویت شبکههای تجاری جهانی را بر عهده گرفت.
که تداوم هژمونی جهانی «آنگلوساکسون» متمرکز در ایالات متحده را با پرورش نسل هایی که بر اساس ایدئولوژی جهانی شدن نئولیبرالی غرب پرورش یافته اند تضمین می کند.
به این ترتیب، مدارس فرصتی برای تسهیل دسترسی به ژرفای جوامعی است که در مناطق جغرافیایی مختلف زندگی می کنند و همچنین برای نفوذ در نخبگان سیاسی، بوروکراتیک و اقتصادی آن کشورها.
برای فتح الله گولن و کسانی که پشت آن بودند، این مؤسسات آموزشی عملاً ساختارهای مفیدی برای انواع فعالیتهای سیاسی، اقتصادی و سایر فعالیتهای زیرزمینی بودند.
درک ترکیه از نقش این مدارس در دوره بین 17 تا 25 دسامبر و پس از “کودتای 15 ژوئیه” در چشم توده ها به شدت تغییر کرد.
از سوی دیگر، به نظر میرسد که تغییر افکار عمومی تا حد زیادی با مبارزه مؤثر و هماهنگی که ترکیه با رسانهها و همه نهادهایش پس از کودتا انجام داد، حاصل شده است.
مطالعات و تأثیرات مؤسسة معارف التركية
پس از افشای فعالیتهای تروریستی فتح الله گولن در ترکیه، ردیابی موسسات آموزشی این سازمان در این کشور انجام شد و دسترسی این سازمان به نسلهای جوان ترکیه، فرآیند جذب نیرو و تراکنشهای مالی این سازمان با رویههای مختلف محدود شد.
موسسات آموزشی فتح الله گولن در خارج از کشور نیز ردیابی شدند و این سازمان از تظاهر به نماینده قانونی ترکیه تحت عنوان “مدارس ترک” منع شد و در عوض دولت زنجیره ای از موسسات آموزشی بین المللی در خارج از کشور راه اندازی کرد. در این زمینه، بنیاد معارف ترکیه با قانون شماره 6721 تأسیس شد که در 17 ژوئن 2016 به تصویب مجلس ملی ترکیه رسید.
ماموریت بنیاد معارف ترکیه تنها مبارزه با نهادهای سازمان گولن نیست، بلکه نهادی عمومی است که سالهاست به نمایندگی از ترکیه فعالیتهای آموزشی خود را در خارج از کشور انجام میدهد و فعالیتهای آن شامل 67 کشور از طریق دفاتر نمایندگی آن در 55 کشور. این موسسه همچنین خدمات آموزشی رسمی و خصوصی را در تمامی شعبات خود ارائه میدهد و شامل 406 مدرسه تخصصی پیش دبستانی، ابتدایی و متوسطه و یک دانشگاه میباشد.
در مجموع، 234 موسسه آموزشی از 428 موسسه آموزشی وابسته به فتح الله گولن در نتیجه مذاکرات دیپلماتیک بین مؤسسة معارف التركية و کشورهای مرتبط بسته شدند.
بیش از 50 هزار دانش آموز در این موسسه آموزش می بینند و هدف آن تبدیل شدن به نقطه عطف ترکیه در زمینه آموزش است.
ابتکارات مشترک موسسات مربوطه ترکیه و بنیاد معارف ترکیه کار بر روی چهار عملیات مختلف برای بستن مدارس فتح الله گولن در خارج از کشور را آغاز کرده اند:
اولاً، برخی کشورها به تعطیلی مدارس گولن فشار آورده اند.
ازبکستان و روسیه در خط مقدم این کشورها بودند. ازبکستان در سال 2000 و روسیه در سال 2008 تصمیم گرفتند مدارس وابسته به فتح الله گولن را ببندند و آن را به عنوان یک شبکه جاسوسی تعریف کنند. کشورهایی مانند مراکش، الجزایر و صربستان نیز با هشدار ترکیه این مدارس را به طور کامل تعطیل کرده اند.
دوم، برخی از کشورها مدارس را تعطیل می کنند و به نظارت وزارت آموزش و پرورش منتقل میکنند
در میان این کشورها، ترکمنستان در سال 2011، تاجیکستان در سال 2013 و آذربایجان در سال 2018 مدارس گولن را منحل کردند، در حالی که قزاقستان آنها را به مدارس دولتی تحت نظارت وزارت آموزش و پرورش تبدیل کرد.
ثالثاً، برخی از کشورها مدارس فتح الله گولن را بسته اند و آنها را به نظارت بنیاد معارف ترکیه منتقل کرده اند.
از ژوئن 2022، کشورهای مربوطه 234 مدرسه وابسته به فتح الله گولن را تعطیل و به بنیاد معارف ترکیه منتقل کردند.
مدارس گولن بسته شده و طبق قوانین بین المللی به بنیاد معارف ترکیه منتقل می شود.
به عنوان مثال، “یادداشت تفاهم در مورد انتقال مکاتب افغان-ترک به بنیاد معارف ترکیه در سال 2018” ثبت شد. بسته شدن مدارس فتح الله گولن در افغانستان و انتقال آنها به بنیاد معارف ترکیه توسط دبیرخانه سازمان ملل متحد در 3 ژانویه 2019 را تضمین می کند.
در پاکستان نیز با تصمیم دادگاه قانون اساسی که سازمان گولن را “سازمان تروریستی” اعلام کرد، این مدارس به بنیاد معارف ترکیه تبدیل شد.
اگرچه برخی از کشورها اقدامات مشابهی در مورد مدارس گولن انجام نداده اند، اما به بنیاد معارف ترکیه اجازه افتتاح مدارس را نیز می دهند.
در نتیجه، مدارس گولن که دیگر نمیتوانستند از نام «مدرسه ترک» استفاده کنند و پرچم ترکیه را بر ساختمانهای خود نصب کنند، توانایی خود را برای رقابت با مدارس مدرن افتتاح شده توسط بنیاد معارف ترکیه از دست دادند.
در کشورهایی که بنیاد معارف ترکیه مدارس را باز کرده است، تقاضا برای ثبت نام در مدارس وابسته به سازمان گولن کاهش یافته است و آن را مجبور به تعطیلی کرده است.
بنیاد معارف ترکیه در حال گسترش نام تجاری “مدارس ترک” در سراسر جهان از طریق موسسات آموزشی است که پرچم ترکیه در آنها برافراشته است.
به این ترتیب می توان از فعالیت های تبلیغاتی ضد ترک در مدارس گولن جلوگیری کرد و از تأثیرگذاری بر ذهن جوانان جلوگیری کرد.