نوشته: عمرو حمزوی (مدیر برنامه خاورمیانه کارنگی)
ترجمه و تلخیص: وحید اخوت
هفته گذشته، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده به نمایندگان چهار کشور عربی و اسرائیل در یک نشست غیرعادی پیوست. هدف از اجلاس نقب – به میزبانی اسرائیل و با حضور بلینکن و همتایانش از بحرین، مصر، مراکش و امارات متحده عربی – ظاهراً بحث در مورد امنیت منطقه ای و همکاری اقتصادی بر اساس روح توافق ابراهیم بود که روابط بین اسرائیل و چندین کشور عربی را عادی کرد. اجلاس حول محور چهار موضوع بود که ناهماهنگی قابل توجهی را در میان شرکت کنندگان ایجاد کرد: ایران، روسیه، قیمت انرژی و فلسطین.
شرکت کنندگان نقب به جای استفاده از مذاکرات برای به حداقل رساندن اختلافات خود، با اهداف بسیار متفاوتی پای میز نشستند. بحرین، مصر، اسرائیل، مراکش و امارات ناامیدی خود را از سیاست های آمریکا در قبال ایران و امتیازات احتمالی جمهوری اسلامی که در مذاکرات توافق هسته ای در حال ظهور است، ابراز کردند.
آنها همچنین از تعهد امنیتی ضعیف ایالات متحده به شرکای خود در خاورمیانه و قصد اعلام شده دولت جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده برای محدود کردن تعامل خود در منطقه شکایت کردند. مصر از این نشست استفاده کرد تا بی طرفی خود را در جنگ اوکراین اعلام کند و دیپلمات ارشد آمریکا را از اهمیت استراتژیک روابط خود با روسیه آگاه کند.
از سوی دیگر، هدف بلینکن جلب حمایت خاورمیانه از موضع ایالات متحده در قبال روسیه و منافع حیاتی ایالات متحده در کنترل قیمت جهانی انرژی بود. او همچنین اهمیت امتیازات آمریکا به ایران را کم اهمیت جلوه داد و موضوع فلسطین را دوباره به میز مذاکره بازگرداند. تنها او و همتای مصری اش به ضرورت از سرگیری مذاکرات صلح بین اسرائیل و مقامات فلسطینی پرداختند.
شرکت وزرای خارجه عرب در نشستی که توسط اسرائیل تشکیل شده است، بر این واقعیت تأکید می کند که همکاری اعراب با اسرائیل دیگر به توافقنامه صلح بین اسرائیل و فلسطین و راه حل دو دولتی وابسته نیست. شرکت کنندگان عرب در اجلاس نقب از چند جهت اسرائیل را می بینند: به عنوان یک متحد بالقوه در ترتیبات امنیتی منطقه ای که در جهت مهار درگیری های موجود و مبارزه با نفوذ فزاینده ایران در پس زمینه کاهش نقش منطقه ای ایالات متحده است. به عنوان شریک در اولویت دادن به توسعه روابط قوی اقتصادی، تجاری و فناوری با اسرائیل؛ و ترکیبی از هر دو هدف.
از زمان امضای توافقنامه ابراهیم در سال 2020 ، امارات و بحرین تعهد راهبردی خود را برای همکاری با اسرائیل در زمینه امنیت منطقه نشان دادهاند. این سه کشور منافعی حیاتی در مبارزه با ایران دارند، به ویژه به دلیل آنچه که آنها به عنوان نشانه هایی از امتیازات نگران کننده از مذاکرات توافق هسته ای ظاهر می شوند. اینها شامل حذف احتمالی سپاه پاسداران ایران از لیست سازمان های تروریستی ایالات متحده است.
در اجلاس نقب، عبداللطیف بن راشد الزیانی، وزیر امور خارجه بحرین، دکترین نوظهور را با وضوح آشکار بیان کرد: ایران دشمن مشترک است. یائیر لاپید، وزیر امور خارجه اسرائیل تصریح کرد که این اجلاس پیامی را به ایران ارسال می کند که اکنون باید از عزم اعراب و اسرائیل برای مبارزه با نقش مخرب خود در خاورمیانه بترسد.
مراکش، یکی دیگر از امضاکنندگان توافقنامه ابراهیم، کمتر نگران ایران است. این کشور به گفتمان عمومی خود در مورد اهمیت راه حل دو کشوری برای اسرائیل و فلسطین ادامه می دهد، اما قصد دارد روابط دوجانبه اقتصادی، تجاری و امنیتی با اسرائیل را تقویت کند – و همچنین از نزدیکی خود با تل آویو برای به خدمت گرفتن ایالات متحده سود ببرد. حمایت از درگیری با الجزایر بر سر صحرای غربی .
مشارکت سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر، که آخرین نفری بود که به اجلاس دعوت شد، را میتوان به عنوان جلوهای از ترس مصر از دسترفتن جایگاه خود در ابتکارات دیپلماتیک اعراب و اسرائیل تفسیر کرد. یا می توان آن را نتیجه دیرهنگام مذاکرات سیاسی بین رهبران مصر، اسرائیل و امارات متحده عربی دانست که چند روز قبل از این اجلاس در سینا انجام شد. با این حال، دولت مصر علاقه کمتری به ایجاد یک اتحاد منطقهای ضدایرانی داشته است و بیشتر تمایل دارد تا همکاری امنیتی اعراب و اسرائیل را به سمتی سوق دهد که به بحرانهای کلیدی خاورمیانه بپردازد: از جمله جنگهای داخلی در کشورهای مختلف، افزایش ناامنی غذایی علی الخصوص که به خاطر تأثیرات جهانی جنگ اوکراین تشدید شده اشت، ناامنی آبی، تغییرات آب و هوایی و مسئله فلسطین.
شکری یک روز پس از پایان اجلاس، در یک کنفرانس مطبوعاتی با همتای قطری خود در قاهره، صراحتاً اعلام کرد که مشارکت مصر در اجلاس نقب نشان دهنده مشارکت این کشور در یک اتحاد منطقهای مهندسی شده برای مقابله با سایر کشورهای خاورمیانه نیست. وی همچنین تاکید کرد نظر مصر مبنی بر اینکه روابط اعراب و اسرائیل باید به ترویج حل و فصل مسالمت آمیز مناقشه بین اسرائیل و فلسطین کمک کند.
دولت اردن ظاهرا به این اجلاس دعوت شده بود، اما به دلیل اختلافات در برنامه زمانی وزیر امور خارجه از شرکت در آن خودداری کرد. اما در حالی که نشست نقب در حال برگزاری بود، ملک عبدالله دوم پادشاه اردن با محمود عباس، رئیس جمهور فلسطین در رام الله دیدار کرد که نشان دهنده ناامیدی اردن از سیاست به حاشیه راندن فلسطین در دیپلماسی منطقه ای بود.
بلینکن در کنفرانس مطبوعاتی خود پس از اجلاس به اهمیت راهبردی بازگرداندن مذاکرات صلح بین اسرائیل و تشکیلات خودگردان فلسطین اشاره کرد. با این حال، به استثنای مصر، اسرائیل و شرکت کنندگان عرب اجلاس نقب بیشتر به دنبال عادی سازی روابط و ایجاد ترتیبات امنیتی منطقه ای جایگزین با عقب نشینی ایالات متحده بودند.
مشارکت بلینکن در اجلاس سران نقب همچنین به منظور معکوس کردن مسیر این وضعیت رو به وخامت ایالات متحده در منطقه بود. کشورهای خاورمیانه نسبت به تغییر تمرکز دولت بایدن از خاورمیانه به آسیا ابراز تردید کرده اند. به عنوان مثال، روابط دوجانبه بین ایالات متحده و امارات در ماه های اخیر به میزان قابل توجهی بدتر شده است، تا جایی که ابوظبی در شورای امنیت سازمان ملل متحد از محکومیت حمله روسیه به خاطر حمله به اوکراین خودداری کرد. رویه مشابهی را عربستان سعودی در پیش گرفته است که محمد بن سلمان، ولیعهد آن، درخواست های آمریکا و اروپا برای افزایش تولید نفت برای کنترل جهش قیمت ها را رد کرد و طبق گزارش ها در چند هفته گذشته از صحبت با بایدن امتناع کرد.. در غیاب تغییر سیاست ایالات متحده، سخنان بلینکن در نقب تردیدهای خاورمیانه را فرونشاند.
تلاش های بلینکن در این نشست نیز در سایر زمینه ها به نتایج ملموسی نرسید. در واقع، دیپلماتهای ارشد بحرین، اسرائیل و امارات از کنفرانس مطبوعاتی پایانی این نشست استفاده کردند تا روشن کنند که ایران همچنان بزرگترین نگرانی امنیتی آنهاست و به طور غیرمستقیم از آنچه که آنها نرمش دولت بایدن میدانند، انتقاد کردند. این کشورها همراه با مصر از تغییر سیاست بی طرفی خود در رویارویی آمریکا و روسیه خودداری کردند و امارات و عربستان سعودی خواستار افزایش تولید نفت آمریکا شدند.
اینکه آیا تأثیرات جهانی جنگ اوکراین و تحریمهای غرب بر روسیه، ایالات متحده را به متحدان خاورمیانهایاش نزدیکتر میکند و دولت بایدن را برای تقویت مجدد سیاستهای خود در منطقه تحت فشار قرار میدهد، هنوز مشخص نیست. اما آنچه مسلم است دلسردی اسرائیل و کشورهای عربی شرکت کننده در اجلاس نقب از نقش ایالات متحده در خاورمیانه به ویژه در زمینه امنیت است. تنها نکته مهم این اجلاس تایید آمادگی آنها برای کشف آینده ای بود که در آن واشنگتن دیگر ضامن نهایی امنیت نیست – و دیگر تنها ابرقدرت شناخته شده در خاورمیانه نیست.